E-Księgarnia-
Kazimierz Pużak. Fot. NAC -
Proces byłych działaczy WRN przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie, maj 1948 r.; na pierwszym planie od lewej: Józef Dzięgielewski (podparty na ręce) i Tadeusz Szturm de Sztrem, w środkowym rzędzie: Wiktor Krawczyk i Ludwik Cohn (na prawo od żołnierza), z tyłu Kazimierz Pużak (między dwoma strażnikami). Fot. AIPN
Kazimierz Pużak urodził się 26 sierpnia 1883 r. w Tarnopolu. Był synem Wojciecha i Marceli z domu Hrycyn. Już w tarnopolskim gimnazjum zaangażował się w działalność o charakterze niepodległościowo-socjalistycznym. Po maturze podjął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Lwowskiego, jednak po wybuchu rewolucji 1905 r. w Kongresówce przekroczył granicę zaboru rosyjskiego i pod pseudonimami „Popielec” oraz „Siciński” rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej. Po klęsce rewolucji był jednym z nielicznych działaczy partyjnych, którzy pozostali w zaborze rosyjskim.
W kolejnych miesiącach redagował wydawany w Piotrogrodzie „Głos Robotnika i Żołnierza”, starał się o uzyskanie zgody bolszewickich przywódców na utworzenie oddziałów polskich, a także interweniował u Feliksa Dzierżyńskiego w sprawie aresztowanych Polaków, m.in. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego.
W październiku 1918 r. powrócił do Polski, a trzy miesiące później został posłem na Sejm Ustawodawczy z listy PPS. W izbie niższej parlamentu zasiadał nieprzerwanie do 1935 r., kiedy to – po zmianie ordynacji wyborczej – PPS podjęła decyzję o zbojkotowaniu wyborów. W działalności parlamentarnej Pużak koncentrował się na kwestiach społecznych.
W kwietniu 1919 r. i ponownie w lipcu 1921 r. został wybrany do Rady Naczelnej PPS, w której aż do 1939 r. pełnił funkcję sekretarza generalnego (okresowo także skarbnika). W czasie wojny polsko-bolszewickiej początkowo domagał się jej natychmiastowego zakończenia na zasadzie samostanowienia narodów, jednakże latem 1920 r., w okresie bezpośredniego zagrożenia Polski, poparł wniosek w sprawie udziału PPS w rządzie koalicyjnym Wincentego Witosa i został zastępcą przewodniczącego Wydziału Wojskowego CKW PPS, który zajmował się werbunkiem ochotników do Wojska Polskiego.
W czasie przewrotu majowego PPS opowiedziała się po stronie Józefa Piłsudskiego, wkrótce jednak przeszła na stronę opozycji parlamentarnej. Jesienią 1929 r. Pużak znalazł się w komitecie organizacyjnym Centrolewu. Inaczej niż kilkunastu przywódców tej koalicji, nie został aresztowany. W kontaktach z rządem sanacyjnym starał się unikać zadrażnień, uważając, że prowadzą one tylko do dalszego osłabienia partii. Jednocześnie zdecydowanie odrzucał jakąkolwiek współpracę PPS z ruchem komunistycznym, którego wywrotową działalność uważał za godzącą w niepodległość Polski. Znacznie bliższa była mu idea współpracy ze Stronnictwem Ludowym i lewym skrzydłem obozu sanacyjnego.
Dostrzegając zmianę sytuacji politycznej po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech, Pużak wraz z wąskim gronem działaczy już w 1934 r. rozpoczął przygotowania do konspiracyjnego funkcjonowania PPS na wypadek wojny, a od wiosny 1939 r. wraz z partyjnym kolegą Tomaszem Arciszewskim i we współpracy z oficerami Wojska Polskiego oddelegowanymi do tego zadania zajmował się formowaniem trójek dywersyjnych złożonych z zaufanych działaczy PPS.
Fragment artykułu opublikowanego w „Biuletynie IPN” nr 12/2019.
Maciej Żuczkowski (ur. 1984) – historyk, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie. Autor książek: Generał brygady Antoni Chruściel (1895–1960) (2015); Socjalistyczne Bataliony Śmierci i organizacje polityczne konspiracji socjalistycznej (2015); Kontrwywiad Armii Krajowej (2016); (z Grzegorzem Rutkowskim) Akcja „Burza” (2018); (z Tomaszem Sudołem) Major Hieronim Dekutowski „Zapora” (1918–1949) (2018); (z Danielem Koresiem) Samoobrona na Wołyniu i 27. Dywizja Piechoty Armii Krajowej (2018) i in.