Nawigacja

Historia z IPN

Joanna Dardzińska: W niemieckim i polskim mundurze. Dokumentacja Pawła Ziai w zasobie Archiwum IPN

Paweł Stanisław Ziaja urodził się 19 października 1923 r. w Chorzowie w rodzinie polskiej, od pokoleń zamieszkałej na terenie Górnego Śląska. W związku z niepowodzeniami frontowymi wojsk niemieckich i zwiększeniem zapotrzebowania na żołnierzy otrzymał powołanie do Wehrmachtu, a następnie został wcielony do Afrika Korps.

Paweł Ziaja – pierwszy od lewej. Fot. z zasobu IPN (archiwum osobiste Pawła Ziai – dar prywatny Marka Ziai)

Problematyka służby Polaków w niemieckiej armii w czasie II wojny światowej w debacie publicznej pojawiła się stosunkowo niedawno. W PRL nie był to temat chętnie podejmowany. Po powstaniu IPN zaczęły pojawiać się publikacje dotyczące żołnierzy z polskich terenów wcielonych do III Rzeszy w latach 1939-1945, którzy służyli w mundurach Wehrmachtu. Doprowadziły one do ustalenia wielu szczegółów tego zagadnienia, zmiany przekonań, lecz szereg pytań pozostaje jeszcze bez odpowiedzi. Dlatego tak ważne są materiały źródłowe, pamiętniki, fotografie i inna dokumentacja po Polakach mających za sobą przeszłość w wojsku niemieckim, które uzupełniają obraz losów m.in. Górnoślązaków siłą wcielonych do Wehrmachtu, okoliczności dezercji, służby w wojsku polskim oraz życia w okresie powojennym.

3 grudnia 2021 r. Pan Marek Ziaja (Anglik polskiego pochodzenia, który kilka lat temu przeprowadził się do Polski i osiedlił na Dolnym Śląsku) przekazał do zasobu archiwalnego IPN dokumentację swojego ojca, Pawła Ziai, z okresu służby w Wehrmachcie, a następnie w Polskich Siłach Zbrojnych (PSZ). Nabytek pozyskano w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci.

Archiwum osobiste Pawła Ziai tworzą: Panzerarmee Afrika Kalender 1943 z zapiskami w języku polskim i niemieckim odnoszącymi się do przebiegu służby w Deutsche Afrika Korps (DAK) oraz okoliczności, w których trafił do PSZ, dokumentacja z okresu służby w PSZ, w tym dokumenty dotyczące szkoleń, m.in. w ośrodku dla kandydatów na cichociemnych ze specjalnością łączności w Polmont, zdjęcia z czasu służby w DAK oraz zbiór fotografii z pobytu w Polmont i z pierwszych lat powojennych.

Jako pamiątkę ze służby w obu armiach Paweł Ziaja zachował również elementy umundurowania: opaskę Afrika Korps noszoną u dołu prawego rękawa kurtki tropikalnej, a także sukienną bluzę typu battledress wzoru brytyjskiego P-40 z polskimi dystynkcjami kaprala, odznaką wojsk łączności, granatowo-czarnym parcianym sznurem na lewym ramieniu i naszywkami z napisami „Poland” na obu rękawach. Dokumenty zostały włączone do zasobu archiwalnego pod sygnaturą 4160. Po zdigitalizowaniu i poddaniu ich zabiegom konserwatorskim są one udostępniane m.in. do celów naukowo-badawczych i edukacyjnych.

Pod niechcianym sztandarem

Paweł Stanisław Ziaja urodził się 19 października 1923 r. w Chorzowie w rodzinie polskiej, od pokoleń zamieszkałej na terenie Górnego Śląska. Edukację rozpoczął w 1929 r. w Publicznej Szkole Powiatowej im. Juliusza Ligonia w Chorzowie (7 klas). Naukę kontynuował w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Stanisława Kostki, w klasie o profilu matematyczno-fizycznym (3 klasy). Po wybuchu II wojny światowej i przyłączeniu Chorzowa do III Rzeszy dokształcał się już na kursie korespondencyjnym w M.B.Z.L. w Berlinie, zdobywając uprawnienia kreślarza maszynowego.

W okresie od 1 marca do 26 czerwca 1942 r. Paweł Ziaja pracował w wyuczonym zawodzie w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w Chorzowie – zakładzie o znaczeniu strategicznym z uwagi na profil związany z produkcją amunicji. W związku z niepowodzeniami frontowymi wojsk niemieckich i zwiększeniem zapotrzebowania na żołnierzy otrzymał powołanie do Wehrmachtu, a następnie został wcielony do Afrika Korps.

W trakcie służby w niemieckim korpusie, aż do momentu wcielenia w szeregi wojska polskiego, prowadził zapiski w kalendarzu Panzerarmee Afrika Kalender na rok 1943. Są to zwykle lakoniczne informacje o aktualnym położeniu i zdarzeniach, obserwacje, daty wysyłanej i otrzymywanej korespondencji, a także adresy różnych osób zamieszkałych. w Chorzowie (ówczesnym Königshütte).

Czytaj więcej na portalu przystanekhistoria.pl

do góry