Instytut Pamięci Narodowej Jacek Wołoszyn: Strajk studentów i uczniów Lublina w styczniu 1947 r. - Historia z IPN -

Młodzież jest grupą społeczną, w której przynajmniej część przedstawicieli jest gotowa na wyrażenie sprzeciwu wobec działań naruszających ich wolność osobistą i istotne dla nich wartości (tzw. bunt młodzieńczy). Najostrzej bowiem odczuwa skutki zmian zachodzących w jej otoczeniu, zwłaszcza w sferze wartości, ideologii, obyczajów i ich brutalnej eliminacji z przestrzeni oficjalnej¹.

Można przyjąć, że do 1947 r. niektórzy młodzi ludzie w sposób otwarty wyrażali swoje niezadowolenie z istniejącej sytuacji politycznej, m.in. publicznie popierając Stanisława Mikołajczyka czy bojkotując oficjalne organizacje młodzieżowe. W tym wypadku należy np. wymienić wystąpienia w trakcie propagandowego Zlotu „Trzymamy straż nad Odrą” w Szczecinie (13–14 kwietnia 1946 r.). Harcerze wzięli wówczas udział w manifestacji zorganizowanej przez Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici” (ZMW RP „Wici”) ku czci wicepremiera oraz powitali gwizdami maszerujących zetwuemowców. Wcześniej gromkimi brawami nagrodzili wystąpienie prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), chłodno przyjmując z kolei przemówienie Bolesława Bieruta².

W tej grupie zachowań mieściły się również protesty przeciw zniesieniu święta 3 Maja w 1946 r. (obejmujące niemal cały kraj – również małe miejscowości). Oznaczały one bowiem sprzeciw młodzieży wobec prób zawłaszczania przez rządzących tradycji i zmiany treści niektórych świąt. Do największej demonstracji trzeciomajowej doszło w Krakowie. Jej uczestnicy – w tym wielu studentów i uczniów – śpiewali pieśni patriotyczne, wznosili okrzyki ku czci Stanisława Mikołajczyka i wykrzykiwali hasła: „Precz z PPR”, „Precz z propagandą”. Podczas tych wypadków zginęło prawdopodobnie osiem osób, zatrzymano 490. Następnego dnia proklamowano strajk absencyjny w krakowskich uczelniach.

Należy zaznaczyć, że wydarzenia w Krakowie pociągnęły za sobą znaczące konsekwencje. W maju 1946 r. cały kraj ogarnęły strajki młodzieży. Na Dolnym Śląsku w protestach (13-15 maja) miało wziąć udział ok. 60 proc. uczniów szkół średnich³. We Włocławku do uczniów manifestujących pod miejscowym PUBP oddano strzały (zginęła jedna osoba, a 29 aresztowano). Doszło także do strajku studentów Politechniki Gliwickiej, poznańskiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Akademii Handlowej, Politechniki i Akademii Lekarskiej w Gdańsku, toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz uniwersytetu i politechniki we Wrocławiu. W trakcie protestów pojawiło się m.in. hasło „Strajkujemy za naszych braci wywiezionych na Sybir”, poruszono kwestie uzależnienia Polski od Związku Radzieckiego. W Łodzi w rozpędzaniu gromadzącej się młodzieży brały udział patrole „odpowiednio dobranych” członków ZWM i Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

W Lublinie – w przeciwieństwie do innych miast – nie doszło do wystąpień młodzieży w związku z zakazem obchodów święta 3 maja w 1946 r. W styczniu następnego roku młodzi mieszkańcy miasta zorganizowali jednak strajk, który można uznać za jedną z największych manifestacji z ich udziałem na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956. Celem niniejszego artykułu jest omówienie genezy, przebiegu i skutków wydarzeń ze stycznia 1947 r., znanych jako strajk uczniów i studentów. Doszło do niego niemal przeddzień zaplanowanych na 19 stycznia tego roku wyborów do Sejmu Ustawodawczego, stanowiących nierówną próbę sił między PSL a dysponentem władzy (komunistami) i moment rozstrzygający o sytuacji politycznej w państwie. Był to też jedyny protest przedwyborczy w Polsce w tym okresie.

Geneza strajku

Bezpośrednim powodem rozpoczęcia protestu stało się zatrzymanie 14 i 15 stycznia 1947 r. przez pracowników UB kilku miejscowych uczniów i studentów. Pierwszego dnia w lubelskim kinie „Apollo” zorganizowano oficjalny wiec dla „zamanifestowania przez młodzież szkolną znaczenia ziem odzyskanych”. Pretekstem do jego zwołania stało się pierwsze przemówienie radiowe Stanisława Mikołajczyka. Celem było zneutralizowanie przekazu i zademonstrowanie jedności młodych lublinian z dysponentem władzy. Przekształcił się on jednak w manifestację poparcia dla PSL. W trakcie mowy przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej, Ludwika Czugały, uczestnicy wznosili hasła: „Niech żyje Mikołajczyk” i „Precz z frajerami z PPR”. W zorganizowanym później pochodzie młodzież także wyrażała przychylność wobec PSL. Rozdawała ulotki z wypisaną czwórką (numer listy wyborczej tej partii) i rysowała tę cyfrę na odwrotnej stronie oficjalnych transparentów. Wcześniej studenci rozrzucali ulotki zachęcające do wyboru peeselowskich kandydatów (12 stycznia).

Pracownicy aparatu represji 14 stycznia zatrzymali Kazimierza Suszka i Adama Ciepielewskiego, dwóch uczniów niosących transparenty, na odwrocie których znajdowały się hasła wspierające PSL. Ostatecznie w areszcie znalazło się dziewięciu uczniów lubelskich szkół, co wywołało sprzeciw pozostałej młodzieży, skandującej m.in. „precz z milicją”.

►Czytaj więcej na portalu przystanekhistoria.pl

Przypisy:

¹ A. Oleszkowicz, Bunt młodzieńczy. Uwarunkowania. Formy. Skutki, Warszawa 2006, s. 56-62.

² Opis protestów i zachowań opozycyjnych młodzieży z lat 1944–1947, zob. np. Ł. Kamiński, Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944–1948. Formy pozainstytucjonalnego, żywiołowego oporu społecznego, Toruń 2000, s. 39–47; A. Makowski, Postawy młodzieży wobec walki politycznej przed referendum ludowym w 1946 roku na Pomorzu Zachodnim na przykładzie manifestacji „Trzymamy straż nad Odrą” i obchodów święta 3 Maja [w:] Młodzież w oporze społecznym 1944–1989, red. M. Kała, Ł. Kamiński, Wrocław 2002, s. 48–55; W. Mazowiecki, Pierwsze starcie. Wydarzenia 3 maja, Warszawa 1998, s. 55-212; A. Kołakowski, Opór i trwanie – ewolucja form młodzieżowego sprzeciwu wobec sowietyzacji Polski w latach 1945–1989 [w:] Doświadczenie dzieciństwa i młodości w Polsce (1918–1989), red. A. Kołakowski, Toruń 2015, s. 328-335; J.R. Sielezin, Młodzież Dolnego Śląska w społecznym oporze wobec władzy w latach 1945–1947 [w:] Młodzież kontra system 1945–1989 . Rola opozycji młodzieżowej w walce o niepodległość w latach 1945–1989, red. M. Świder, Opole 2009, s. 13-25.

³ J.R. Sielezin, op. cit., s. 19-23; W. Mazowiecki, op. cit., s. 83-212. Uczestnicy strajku szkolnego w Wąbrzeźnie (woj. bydgoskie) domagali się uwolnienia studentów zatrzymanych w trakcie wystąpień trzeciomajowych (Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN) Oddział w Bydgoszczy, 09/113, Charakterystyka nr 113/0 „reakcyjnej organizacji młodzieżowej pod dowództwem Stanisława Dąbrowskiego w Wąbrzeźnie”, oprac. Wł. Ciesielski, Bydgoszcz, 7 III 1977 r., s. 2-3).