E-Księgarnia-
Por. Adolf Pilch „Góra”, „Dolina”, dowódca Zgrupowania Stołpeckiego AK, 1944 r. Fot. z zasobu AAN -
Zgrupowanie Armii Krajowej „Kampinos”, wrzesień 1944. Konny oddział ułanów por. Adolfa Pilcha „Góra”, „Dolina”. Fot. z zasobu IPN (dar prywatny Anny Kacprzyk)
Urodził się 22 maja 1914 r. w Wiśle, pow. Cieszyn, w wielodzietnej rodzinie śląskich górali (był ósmym dzieckiem). Według rodzinnego przekazu Pilchowie mieli być potomkami szkockiego imigranta. Ukończył gimnazjum w Cieszynie i Państwową Szkołę Budowy Maszyn i Elektrotechniki Wawelberga i Rotwanda w Warszawie. Po powołaniu do wojska ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty przy 26 Dywizji Piechoty w Skierniewicach. Należał do Polskiego Związku Zachodniego. Pracował w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, następnie jako przedsiębiorca budowlany. W 1939 r. nie został zmobilizowany i nie uczestniczył w walkach wrześniowych.
Do wojska – za granicę i do kraju
Zimą 1939/1940, przez Słowację, Węgry i Jugosławię, a następnie drogą morską – dotarł do Marsylii i wstąpił do Wojska Polskiego we Francji. Dostał przydział do 9 pułku piechoty, a następnie do 8 pułku piechoty w 3 DP. W kampanii francuskiej walczył w szeregach 8 pp. Po kapitulacji Francji został ewakuowany do Wielkiej Brytanii, gdzie zgłosił się do służby w kraju i po specjalistycznym przeszkoleniu dywersyjnym został 17 lutego 1943 r. zrzucony jako cichociemny (awansowany do stopnia podporucznika).
Skierowano go do Nowogródzkiego Okręgu AK, do Batalionu Stołpeckiego AK operującego w rejonie Puszczy Nalibockiej. Dotarł tam w pierwszych dniach września 1943 r. Zastał tam oddziały polskie rozbite i rozproszone po walkach z olbrzymią niemiecką operacją przeciwpartyzancką kryptonim „Herman”.
Wobec dwóch okupantów
Już 9 września 1943 r. komendant Ośrodka AK Stołpce kryptonim „Słup” powierzył mu dowództwo nad siłami partyzanckimi Ośrodka „Słup” występującymi jako Polski Oddział Partyzancki. Na nowo odtworzył je i ponownie rozbudował do stanu batalionu piechoty i szwadronu kawalerii. Podległe mu jednostki wykonały szereg akcji przeciw niemieckim siłom okupacyjnym i stoczyły z nimi wiele walk (m.in. kilkakrotnie atakowały niemiecki transport kolejowy, rozbroiły też kilka posterunków policji białoruskiej i zaatakowały pododdziały niemieckie operujące w terenie).
Z sowieckimi brygadami ulokowanymi w Puszczy Nalibockiej starały się zachowywać poprawne stosunki, a w październiku 1943 r. zawarły z nimi nawet porozumienie regulujące zasady współdziałania i tereny operacyjne. Wkrótce okazało się, że ze strony sowieckiej były to tylko działania pozorowane, mające zamaskować rzeczywiste intencje sprowadzające się do rozpracowania i likwidacji polskiego podziemia niepodległościowego.
Tragiczne skutki złej nominacji
Pilch wybornie związał się z terenem i jego mieszkańcami, a wśród podkomendnych wyrobił sobie zasłużony autorytet. Niestety dowództwo uznało, że dowodzenie kilkusetosobowym zgrupowaniem partyzanckim wymaga oficera posiadającego wyższy stopień wojskowy i przysłało majora Wacława Pełkę „Wacława”. Ppor. Adolf Pilch objął wówczas funkcję jego zastępcy. Decyzja o wyznaczeniu majora „Wacława” na stanowisko dowódcy Batalionu Stołpeckiego AK okazała się dalece nietrafna. Oficer ten nie rozumiał realiów kresowych i nie doceniał zagrożenia ze strony partyzantki sowieckiej, której pozorowane gesty brał za dobrą monetę. Zaproszony przez sowieckie dowództwo 1 grudnia 1943 r. na naradę – dał się wraz z grupą kadry swego batalionu rozbroić i po pewnym czasie, przewieziony samolotem do Moskwy, wylądował w więzieniu na Łubiance. W trakcie śledztwa załamał się zupełnie i składał zeznania zgodne z oczekiwaniami przesłuchujących go oficerów NKWD. Oddziały Batalionu Stołpeckiego, zupełnie zaskoczone przez niedawnych „sojuszników” – zostały rozbrojone. Podczas ich likwidacji sowieci zastrzelili kilkunastu stawiających opór. Cześć rozbrojonych wcielili do swych oddziałów, część, zwłaszcza przedstawicieli kadry – zamordowali. Łącznie w grudniu 1943 r. i styczniu 1944 r. z rąk bolszewików zginęło ponad 50 Polaków z powiatu stołpeckiego.
Odbudowa oddziałów przeciw bolszewikom
Ppor. Adolf Pilch zdołał uniknąć rozbrojenia i dołączywszy do oddziału Obwodu AK Mołodeczno („Grupa Dąb”) stawił opór bolszewikom, podobnie jak dowódca szwadronu ułanów chor. Zdzisław Nurkiewicz „Noc”, „Nieczaj”. Wobec zagrożenia całkowitą likwidacją przez „czerwoną partyzantkę” zmuszony był zawrzeć okresowe zawieszenie broni z Niemcami, broniąc ludności polskiej przed wrogą partyzantką sowiecką i bandami komunistyczno-rabunkowymi. Ponownie odbudował oddziały AK, rozbudowując je do stanu ponad 800 żołnierzy (stan z końca czerwca 1944 r.). Podległe mu jednostki tworzyły Zgrupowanie Stołpeckie AK w składzie: 27 p.uł. dowodzony przez chor. Zdzisława Nurkiewicza i I batalion 78 pp AK pod komendą por. Witolda Pełczyńskiego „Dźwiga”. Skupiając się na ochronie ludności przed wrogo nastawionymi bolszewikami, w ciągu pół roku Pilch stoczył z nimi około 120 walk i potyczek, zadając im straty sięgające około 600 ludzi, przy stratach własnych wynoszących pięćdziesięciu kilku poległych (liczba ta nie obejmuje strat ludności cywilnej mordowanej przez sowieckich partyzantów).