Instytut Pamięci Narodowej [TEKST + AUDIO] Rocznica śmierci Michaiła Gorbaczowa - Komunikaty -

Zdolny aparatczyk

Urodził się 2 marca 1931 r. we wsi Priwolnoje w Stawropolskim Kraju. Od wczesnej młodości pracował w kołchozie, jednocześnie uczył się i działał w Komsomole (Komunistycznym Związku Młodzieży). Studiował prawo na Uniwersytecie im. Łomonosowa w Moskwie, a w 1952 r. wstąpił do partii komunistycznej. W 1966 r. został I sekretarzem Stawropolskiego Kraju. W 1971 r. zasiadł w Komitecie Centralnym KZPR. W 1978 r. objął stanowisko sekretarza KC KZPR do spraw rolnictwa. W 1982 r. Gorbaczow został doradcą I sekretarza Jurija Andropowa.

U szczytu władzy

Stanowisko sekretarza generalnego KC KPZS objął 11 marca 1985 r. Z jego inicjatywy w latach 1985-1991 wprowadzono wielostronne reformy ustrojowe w ZSRS, znanych jako polityka uskorienija, pieriestrojki i głasnosti (przyśpieszenia, przebudowy i jawności). Pierestrojka miała na celu modernizację gospodarki, częściowe jej urynkowienie, zwiększenie swobód obywatelskich oraz nawiązanie lepszych stosunków z Europą Zachodnią i Stanami Zjednoczonymi.

Od 1988 r. pełnił funkcję przewodniczącego prezydium Rady Najwyższej ZSRS. W 1989 r. wycofał wojska sowieckie z Afganistanu.

15 marca 1990 r. został pierwszym i ostatnim w historii ZSRS prezydentem. W sierpniu 1991 r., po puczu Janajewa, Michaił Gorbaczow zaczął tracić polityczne wpływy, a realną kontrolę nad państwem przejął Borys Jelcyn prezydent Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Sowieckiej. Na początku grudnia 1991 r. Jelcyn doprowadził do spotkania z przywódcami dwóch republik związkowych – Białorusi i Ukrainy. Podczas spotkania podpisano porozumienie białowieskie stwierdzające, że Związek Sowiecki jako podmiot prawa międzynarodowego przestał istnieć. Gorbaczow musiał ustąpić ze stanowiska prezydenta ZSRS pod koniec grudnia 1991 r., jako prezydent nieistniejącego już Związku Sowieckiego.

Polityka Gorbaczowa wobec Polski

Jednym z elementów zmiany polityki ZSRS była zapowiedź Gorbaczowa do równoprawnych stosunków z przestrzeganiem zasad suwerenności i niepodległości każdego kraju. Z punktu widzenia przemian jakie zachodziły w Polsce w latach 80., zmiana polityki w wydaniu gorbaczowowskim z pewnością miała wpływ na ich przebieg. Oficjalne wycofanie się z doktryny Breżniewa z jednej strony mogło zwiększyć nadzieje związanej z działaniem opozycji. Z drugiej pozbawiało władzę PRL ulubionego straszaka interwencji, tak chętnie stosowanego po 13 grudnia 1981 r.

Gorbaczow spotkał się z generałem Wojciechem Jaruzelskim 21 kwietnia 1987 r. w Moskwie. Podpisano wówczas deklarację o wzajemnej współpracy w dziedzinie ideologii, nauki i kultury. Jedną z jej konsekwencji miało być wyjaśnienie białych plam z historii relacji polsko-sowieckich.

Z kolei końcówka jego kariery wiąże się z odtajnieniem prawdy o zbrodni katyńskiej. 13 kwietnia 1990 r. Gorbaczow przekazał polskiej stronie pierwszą partię materiałów dotyczących losów polskich jeńców wojennych w ZSRS. Po raz pierwszy, po upływie pół wieku, władze ZSRS przyznały się do odpowiedzialności za tę zbrodnię.

Pół roku później Gorbaczow wydał rozporządzenie, zawierające polecenie zebrania archiwaliów o tych wydarzeniach z historii stosunków polsko-sowieckich, w których straty poniosła strona sowiecka. Miało to osłabić wydźwięk o uznaniu zbrodni katyńskiej. Wybór padł na lata wojny polsko-bolszewickiej i śmierć jeńców sowieckich w niewoli polskiej, tzw. „Anty-Katyń”. W dzisiejszych czasach tę kwestię wykorzystują rosyjskie ugrupowania komunistyczne i nacjonalistyczne.

Polityczna emerytura

Od 1992 r. był prezesem Fundacji Gorbaczowa. W marcu 1993 r. założył organizację ekologiczną Międzynarodowy Zielony Krzyż. W 1996 r. próbował powrócić do polityki, startując w wyborach prezydenckich, ale uzyskał znikome poparcie. Zmarł 30 sierpnia 2022 r. w wieku 91 lat.

W 2014 r. poparł wyniki referendum w sprawie przyłączenia Krymu do Federacji Rosyjskiej i opowiadał się za przynależnością anektowanego ukraińskiego Krymu do Rosji. Gorbaczow do końca swojej politycznej działalności żył w zgodzie z oficjalną linią Kremla oraz popierał politykę Putina.

Współcześnie wielu rodaków Gorbaczowa wspomina jego epokę przez pryzmat tego, czym się ona zakończyła, czyli rozpadem Związku Sowieckiego. Choć porozumienia białowieskie podpisał nie Gorbaczow, a Jelcyn, Rosjanie oceniają, iż to jego działania do tego doprowadziły.

W 2020 r. analityczne Centrum Lewady zapytało Rosjan o ocenę pieriestrojki. 47% respondentów zgadzało się z opinią, że byłoby lepiej, gdyby pieriestrojka nie miała miejsca.

***

Wiele materiałów o historii ZSRS można znaleźć w portalu IPN przystanekhistoria.pl oraz na IPNtv:

·         Artykuł dr hab. F. Musiała, Bohaterowie z przypadku – Gorbaczow i Jaruzelski

·         Artykuł dr. Dariusza Dąbrowskiego, Katyń – trudna droga do prawdy

·         Artykuł Alfreda B. Gruby, Co to jest pierestrojka?

·         Przystanek Historia odc. 53: Pieriestrojka kontra niepodległość w PRL

·         Przystanek Historia odc. 80: Transformacja ustrojowa – między Rosją a USA na IPNtv

·         Wykład on-line dr. Macieja Korkucia z krakowskiego IPN na IPNtv: Kłamstwo Katyńskie – od Stalina do Gorbaczowa.