E-Księgarnia
Wydarzenie to uświetnili także swoją obecnością reprezentanci rządu i parlamentu Prowincji Ontario, żołnierze i weterani będący członkami RCMI, przedstawiciele korpusu konsularnego i kanadyjskiej Polonii, a także polscy weterani II wojny światowej, m.in. wiceprezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kanadzie mjr WP w stanie spoczynku Zbigniew Gondek, kawaler Orderu Wojennego Virtuti Militari, czy radiooperator Dywizjonu 303 Bolesław Fujarczuk.
– Wystawa, którą dziś Państwo zobaczą, opisuje wojenne doświadczenia ludzi takich jak Zbigniew Gondek, który urodził się w 1924 roku w południowo-wschodniej Polsce. Jego ojciec był polskim oficerem, który został aresztowany przez Sowietów i zamordowany w Katyniu. Zbigniew wraz z matką został zesłany na Syberię, a po niemieckiej inwazji na Związek Radziecki w 1941 r., jak tysiące innych Polaków wstąpił do Armii Andersa – powiedział podczas otwarcia wystawy prezes IPN Karol Nawrocki, nawiązując do historii jednego z uczestników spotkania, weterana Armii Andersa i bohatera bitwy o Monte Cassino, kawalera Orderu Wojennego Virtuti Militari, który po wojnie osiadł w Kanadzie..
Podczas swojego wystąpienia prezes IPN mówił o flagowym projekcie Instytutu „Szlaki nadziei. Odyseja Wolności”. – To, co jest w nim wyjątkowe, to fakt, że jest czymś znacznie więcej niż tylko wystawą. „Szlaki nadziei” to także edukacja, upamiętnienie i renowacja miejsc pamięci we wszystkich zakątkach świata, które są związane z tułaczką generała Andersa.
– Chciałbym podkreślić fakt, że Polaków i Kanadyjczyków łączy również wspólna historia. Jeszcze przed II wojną światową w Kanadzie pojawiło się wielu polskich imigrantów. Kiedy wybuchł światowy konflikt, polskie i kanadyjskie siły zbrojne walczyły ramię w ramię na lądzie, morzu i w powietrzu – powiedział Karol Nawrocki, wspominając wojenny wysiłek Polaków i Kanadyjczyków oraz wspólną historię obu narodów.
– Doceniamy, że w trudnych czasach Kanadyjczycy nie zapomnieli o Polakach. Wasz rząd udzielił schronienia polskim uchodźcom wojennym, w tym dzieciom, osobom wyzwolonym z niemieckich obozów koncentracyjnych oraz weteranom. Ci, którzy z powodów politycznych nie mogli wrócić do Polski, znaleźli bezpieczne schronienie tutaj, w Kanadzie. W latach 90. XX wieku dodatkowo 115 tys. polskich działaczy antykomunistycznych osiedliło się głównie w Toronto i Ontario – podkreślił Karol Nawrocki, mówiąc o powojennych losach polskich emigrantów w Kanadzie.
Do głównego tematu wystawy i projektu IPN nawiązała konsul generalna RP w Toronto Magdalena Pszczółkowska, która powiedziała: – Jest dla mnie wielkim zaszczytem, że mogę dzisiaj powitać tylu znamienitych gości, którzy chcą uczcić pamięć, wkład i wysiłek militarny polskich żołnierzy i tysięcy cywilów ewakuowanych ze Związku Sowieckiego wraz z armią gen. Andersa. (…) Po wojnie wielu z nich czekały w komunistycznej Polsce prześladowania (…) Dla Polski i polskich weteranów II wojna światowa skończyła się dopiero w roku 1989, wraz z ostatecznym upadkiem Związku Sowieckiego; szukając miejsca, w którym mogli by żyć w pokoju i założyć rodziny, tysiące z nich trafiło do Kanady.
***
Royal Canadian Military Institute jest jedną z wiodących kanadyjskich instytucji edukacyjno-muzealnych, promujących zagadnienia z dziedziny obronności, bezpieczeństwa i spraw zagranicznych, stanowi więc znakomite forum dla prezentacji wystawy upamiętniającej wysiłek zbrojny polskich żołnierzy w czasie II wojny światowej, jak również podkreślenia licznych związków łączących Polaków i Kanadyjczyków. Warto pamiętać, że Kanada przez wiele lat przyjmowała rzesze polskich emigrantów. W czasie II wojny światowej polskie i kanadyjskie siły zbrojne współpracowały na lądzie, morzu i w powietrzu. Nasze wojska wspólnie zmagały się m.in. pod Arnhem, Falaise i Monte Cassino. Polacy walczący w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku mogli liczyć na kanadyjską pomoc wojskową. Również polskie skarby narodowe, w tym cenne dzieła sztuki, były bezpiecznie przechowywane w Kanadzie.
Ekspozycja powstała w ramach międzynarodowego projektu memoratywno-edukacyjnego Instytutu Pamięci Narodowej „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”. Głównym jego założeniem jest upamiętnienie wysiłku zbrojnego polskich żołnierzy walczących na wszystkich frontach II wojny światowej oraz losów ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa. Projekt ma na celu ukazanie losów Polaków, rozrzuconych wprawdzie przez wojenną zawieruchę po niezliczonych zakątkach kuli ziemskiej, lecz zjednoczonych ideą uwolnienia świata od totalitaryzmu niemieckiego i sowieckiego. Przedsięwzięcie zostało zainaugurowane w Warszawie w marcu 2022 roku, a związana z nim wystawa odwiedziła już wiele krajów, od RPA, Zimbabwe i Stanów Zjednoczonych, po Iran. Ekspozycja dotarła jak dotąd na cztery kontynenty, w ostatnim czasie prezentowana była w Uzbekistanie, Republice Gruzji i Alabamie w USA. „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” to jednak nie tylko wystawa. W ramach projektu IPN odnawia rozsiane po całym świecie pochówki Polaków, tworzy nowe upamiętnienia, organizuje różnorodne konferencje, prelekcje i ekspozycje, przeprowadza notacje ze świadkami historii, prowadzi badania naukowe, realizuje kwerendy archiwalne, wydaje publikacje naukowe, tworzy portale tematyczne i organizuje zajęcia edukacyjne.
Więcej o projekcie „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”
* * *
Wcześniej delegacja IPN złożyła wizytę w Kole nr 20 Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Toronto. Stowarzyszenie powstało jako organizacja samopomocowa z inicjatywy żołnierzy 2 Korpusu Polskiego 3 października 1946 roku w Falconara we Włoszech, jeszcze przed demobilizacją naszych żołnierzy, walczących u boku wojsk brytyjskich i kanadyjskich podczas kampanii włoskiej 1943-1945. Większość z nich była więźniami Związku Sowieckiego w latach 1939-1941. Delegacja spotkała się z członkiem Koła SPK nr 20 Tedem Opitzem oraz zwiedziła Muzeum SPK Kanada.
Muzeum to (zwane z początku Wystawą Pamiątek Weterańskich ) powstało dzięki hojności fundatora, Stanisława Jasińskiego, i zawdzięcza swoje istnienie poświęceniu entuzjastów – wolontariuszy. Mieści się w największym i najokazalszym domu polskich kombatantów w Kanadzie. Muzeum znajduje się w osobnym, specjalnie w tym celu wydzielonym pomieszczeniu. Dzięki trafnemu konstrukcyjnemu rozwiązaniu w panoramicznej galerii frontowej umieszczone są naturalnej wielkości manekiny, ubrane w mundury reprezentujące rodzaje Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wewnątrz oglądać można kolejne eksponaty: mundury, broń, sztandary, odznaczenia, dokumenty i elementy wojskowego rynsztunku. Uroczyste otwarcie połączone z tradycyjnym przecinaniem wstęgi miało miejsce 17 sierpnia 2003 roku podczas obchodów Święta Wojska Polskiego
Prezes IPN dr Karol Nawrocki w towarzystwie konsul generalnej Magdaleny Pszczółkowskiej złożył kwiaty pod pomnikiem katyńskim, wzniesionym z inicjatywy Polonii pierwszym na świecie pomnikiem upamiętniającym ofiary zbrodni katyńskiej, który stanął w miejscu publicznym na terenie miejskim. Złożono także kwiaty pod tablicą sybiracką i tablicą smoleńską.
* * *
Kolejnego dnia pobytu w Kanadzie, 29 marca, przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej udali się na cmentarz w Niagara-on-the-Lake, gdzie prezes IPN oddał cześć spoczywającym tam polskim ochotnikom do armii gen. Hallera, zmarłym na grypę w 1918 roku w miejscowym obozie szkoleniowym. Polska kwatera w Niagara-on-the-Lake prawdopodobnie jest jedynym regularnym polskim cmentarzem wojskowym na terenie Ameryki Północnej. Tam też odbyło się spotkanie z prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej Okręgu Niagary Zofią Soją.
Przedstawiciele IPN odwiedzili również Hamilton, gdzie złożyli kwiaty pod tablicą upamiętniającą niszczyciel HMCS „Haida” wraz z członkami organizacji zrzeszającej przyjaciół tego okrętu, a następnie zwiedzili jednostkę, cumującą przy miejscowym nabrzeżu. Okręt-muzeum HMCS „Haida”, pełniący wcześniej służbę w Royal Canadian Navy, jest weteranem II wojny światowej i wojny koreańskiej, a także jednostką partnerską polskiego niszczyciela ORP „Błyskawica”, pełniącego obecnie tę samą funkcję przy Nabrzeżu Pomorskim w Gdyni.
W Polskim Centrum Kultury im. Jana Pawła II w Mississaudze, w obecności konsul generalnej Magdaleny Pszczółkowskiej, prezes IPN dr Karol Nawrocki wręczył uroczyście odznaczenia „Krzyż Wolności i Solidarności” mieszkającym w Kanadzie polskim działaczom opozycji demokratycznej. Krzyże Wolności i Solidarności odebrali Antoni Klej i Ryszard Wójcik. Uroczystości towarzyszyło spotkanie z miejscową Polonią, podczas którego prezes Nawrocki przedstawił główne aspekty działalności IPN. Nawiązał też do pojęcia polityki pamięci. – Chcę Państwa przekonać, że każda dojrzała demokracja XXI wieku prowadzi swoją politykę pamięci – mówił. – Ma ona swój wymiar narodowy, bo jak Państwo wiedzą, nie ma wspólnoty narodowej bez wspólnego języka, bez przywiązania do dziedzictwa kulturowego, ale też bez wspólnego przeżywania przeszłości. (...) My jako Polska mamy prawo do tego, aby zgodnie z prawdą historyczną i z badaniami dzielić się swoją wizją historyczną, naszym poczuciem przywiązania do Polski, ale mierzenia się też ze sprawami trudnymi i ważnymi, które nie są wygodne w interpretacji wydarzeń historycznych – powiedział prezes Instytutu.
Pod pobliskim pomnikiem „Spirala Zwycięstwa” delegacja oddała hołd polskim lotnikom służącym u boku RAF w czasie II wojny światowej, złożyła też kwiaty pod pomnikiem św. Jana Pawła II.