Nawigacja

Historia z IPN

Justyna Błażejowska: Jan Olszewski 1930–2019

Jan Olszewski urodził się 20 sierpnia 1930 r. w rodzinie kolejarskiej. Mieszkał na warszawskim Bródnie. Jego dom rodzinny był związany z polską tradycją niepodległościową.

Jan Olszewski. Fot. Piotr Życieński (IPN)

Z rodu Okrzei

Stryjeczny brat matki Stefan Okrzeja tworzył Organizację Bojową PPS. Stracony z wyroku władz carskich na stokach Cytadeli w 1905 r., stał się symbolem walki o sprawę narodową i robotniczą. Drugi stryjeczny brat matki – także Stefan, porucznik pilot Wojska Polskiego – poległ w 1939 r. podczas bitwy powietrznej o Warszawę. W okresie okupacji w domu Olszewskiego znajdował się lokal konspiracyjny, a on sam był harcerzem Szarych Szeregów. W Powstaniu Warszawskim miał pełnić funkcję łącznika, ale szybkie zakończenie walk na Pradze pozbawiło go możliwości czynnego udziału. Po wkroczeniu Sowietów do Polski przez rok uczestniczył w antykomunistycznej konspiracji. Następnie działał w młodzieżowym kole Polskiego Stronnictwa Ludowego, partii skupiającej wtedy wszystkie siły opozycyjne wobec komunistów.

Na spotkanie ludziom z AK

W latach 1949–1953 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Brał udział w półjawnym seminarium z kryminologii prof. Stanisława Batawii. Od 1955 r. do 1957 r. należał do zespołu „Po prostu” – tygodnika studentów i młodej inteligencji, który stał się symbolem polskiej „odwilży”. Był współautorem tekstu Na spotkanie ludziom z AK, domagającego się przywrócenia czci żołnierzom Armii Krajowej. Później wchodził do Zarządu Klubu Krzywego Koła, będącego przez kilka lat, do 1962 r., miejscem nieskrępowanej dyskusji intelektualnej. W 1962 r. rozpoczął praktykę adwokacką. W latach sześćdziesiątych i w kolejnych dwóch dekadach był obrońcą w najgłośniejszych procesach politycznych. Karany dyscyplinarnie, pozbawiony okresowo możliwości wykonywania zawodu. W latach siedemdziesiątych był inicjatorem, współautorem i sygnatariuszem publicznych wystąpień przeciwko władzom komunistycznym, w tym najbardziej znanego Listu 59, przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL. W 1976 r. współtworzył w pełni zakonspirowane Polskie Porozumienie Niepodległościowe, działające na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości.

Obywatel a Służba Bezpieczeństwa

Napisał jedną z najważniejszych publikacji drugiego obiegu wydawniczego – poradnik Obywatel a Służba Bezpieczeństwa. Jako jeden z kilku adwokatów bronił w procesach uczestników czerwcowego buntu społecznego. Należał do współtwórców Komitetu Obrony Robotników (później Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”), brał udział w redagowaniu dokumentu założycielskiego Apelu do społeczeństwa i władz PRL. Był współautorem statutu dla wolnych związków zawodowych, które przybrały po Sierpniu ’80 postać Solidarności. Na posiedzeniu przedstawicieli załóg robotniczych 17 września 1980 r. przekonał zebranych do przyjęcia formuły jednego ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Współprowadził postępowanie rejestracyjne NSZZ „Solidarność” i NSZZ RI „Solidarność”. Był doradcą Krajowej Komisji Porozumiewawczej/Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” i Regionu Mazowsze.

Po ogłoszeniu stanu wojennego pełnił funkcję doradcy w Sekretariacie Episkopatu Polski. Występował jako oskarżyciel posiłkowy w procesie morderców ks. Jerzego Popiełuszki. W 1988 r. współtworzył Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie. Opowiadał się przeciwko dążeniu do porozumienia z komunistami. Odmówił objęcia z ramienia tzw. strony społecznej stanowiska przewodniczącego „podstolika” do spraw reformy prawa i sądów przy „okrągłym stole”.

Fragment tekstu z „Biuletynu IPN” nr 3/2019

Czytaj więcej na portalu przystanekhistoria.pl

do góry