Instytut Pamięci Narodowej „Sprawiedliwości po latach stało się zadość”. Pierwszy powojenny rektor KUL zrehabilitowany - Komunikaty -

– Represje wobec ks. prof. dr hab. Słomkowskiego były konsekwencją jego niezłomnej postawy wobec polityki komunistów. Sprawiedliwości po latach stało się w końcu zadość – stwierdził z satysfakcją rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, prof. dr hab. Antoni Dębiński, który od 2014 r. zabiegał o rehabilitację swojego poprzednika. Rektor i prezes IPN wystąpili razem 7 maja 2018 r. na konferencji w warszawskim Centrum Edukacyjnym IPN Przystanek Historia.

28 marca 2018 r. Sąd Okręgowy XII Wydział w Warszawie wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczeń sądowych z lat 50. ubiegłego wieku wobec ks. prof. dr. hab. Antoniego Słomkowskiego, który za przeciwstawianie się komunistycznej władzy został pozbawiony funkcji rektora i w 1953 r. – w sfingowanym procesie – skazany na karę pozbawienia wolności pod pretekstem popełnienia przestępstwa dewizowego.

Sąd uznał, że nie ma żadnych wątpliwości, iż skazanie księdza Antoniego Słomkowskiego, rektora KUL, za „czyny dotyczące obrotu walutą zagraniczną było formą represji za jego działalność związaną z kierowaniem katolicką, niezależną od władz państwowych, placówką naukową”.

Wniosek ws. byłego rektora KUL przygotował warszawski oddział Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, na podstawie wcześniejszej kwerendy przeprowadzonej przez dyrektora Oddziału IPN w Lublinie Marcina Krzysztofika. Rektor KUL prof. dr hab. Antoni Dębiński podziękował prezesowi i pracownikom IPN – w tym zastępcy Prokuratora Generalnego – dyrektorowi KŚZpNP Andrzejowi Pozorskiemu – za zaangażowanie w sprawę rehabilitacji duchownego.

– Działania w sprawie ks. Słomkowskiego IPN podjął po spotkaniu z rektorem Dębińskim – to była jego wielka troska, by rehabilitować poprzednika, który stworzył fundamenty tego, czym KUL był po wojnie – wyższą uczelnią dążącą do prawdy. W systemie komunistycznym nie było miejsca dla takich instytucji – podkreślił prezes IPN dr Jarosław Szarek.

Prezes IPN przypomniał, że na początku lat 50. duchowni pracujący w KUL zostali poddani wielkiej presji ze strony komunistów. – Ks. Słomkowskiego spotkały prześladowania, ponieważ zdecydowanie przeciwstawiał się systemowi. Zarzucono mu przestępstwa walutowe, ksiądz rektor trafił do więzienia, nie mógł wrócić na KUL nawet po 1956 r. Nad prawym człowiekiem, wybitnym teologiem, aż do śmierci w 1982 r. unosił się cień niesprawiedliwego wyroku – tłumaczył dr Szarek.

– Cieszymy się, że sąd w całości uznał nasz wniosek za zasadny i ks. rektor został oczyszczony z zarzutów. Ks. Słomkowski nie dopuścił się żadnych przestępstw, działał dla niepodległego Państwa Polskiego. Takich spraw dotyczących rehabilitacji Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu skierowała w zeszłym roku do sądów 400 – prawie wszystkie zostały rozpatrzone pozytywnie – powiedział zastępca Prokuratora Generalnego – dyrektor KŚZpNP Andrzej Pozorski. Dodał, że postępowanie władz komunistycznych miało na celu odsunięcie rektora od uczelni, uderzenie w uniwersytet będący „ostoją wolności dla ludzi, którzy ze względu na pochodzenie nie mogli się kształcić na uczelniach państwowych”.

– Sprawy ks. Słomkowskiego nie można analizować, nie uwzględniając szerokiego kontekstu walki władz komunistycznych z Kościołem katolickim, jaka miała miejsce do 1956 r. Zarzuty wobec duchownego próbowano powiązać z procesem wytoczonym bp. Czesławowi Kaczmarkowi, było to też preludium kampanii wytoczonej przeciwko prymasowi Wyszyńskiemu – powiedział dyrektor lubelskiego oddziału IPN Marcin Krzysztofik. – W sprawę było zaangażowane kierownictwo Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, NIK, najwyższe władze PZPR. Specjalnie zmieniono skład sędziowski, by wyrok w sprawie ks. Słomkowskiego orzekała sędzia Maria Gurowska, która skazała na karę śmierci gen. Fieldorfa „Nila” – dodał.

Prezes IPN przypomniał, podsumowując konferencję, że KUL w 2018 r. obchodzi stulecie działalności, zawsze kształcił „elitę niepodległej Polski”. Wystarczy wspomnieć takie nazwiska jak Karol Wojtyła, wieloletni rektor Mieczysław Krąpiec, Janusz Krupski, były wiceprezes IPN, który zginął w katastrofie smoleńskiej. – Wiele osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie to absolwenci KUL. Tak jest teraz, tak było w czasach II RP. „Wierni Bogu i Ojczyźnie” – ta dewiza zawsze dobrze służyła Polsce – podkreślił prezes IPN, składając rektorowi KUL życzenia dalszej owocnej pracy naukowej.

Za rehabilitację ks. Słomkowskiego dziękowali władzom IPN  obecni na konferencji członkowie rodziny duchownego.

Życiorys ks. prof. dr hab. Antoniego Słomkowskiego

Urodził się 5 grudnia 1900 r. w Ryszewku k. Żnina w rodzinie Wojciecha i Weroniki z Kończalów jako drugie z dziesięciorga dzieci. W latach 1912–1919 uczył się w gimnazjum w Trzemesznie, a następnie w Gnieźnie. Od 1 lipca 1919 do 12 października 1920 r. służył ochotniczo w wojsku polskim, wziął udział w ofensywie na Kijów, a następnie w walkach odwrotowych na Wisłę. Świadectwo dojrzałości uzyskał w marcu 1921 r.

Studiował w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu (1921–1924), a później na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu w Strasburgu (1924–1928), gdzie uzyskał doktorat na podstawie rozprawy „L’Etat primitif de l’homme d’apres la tradition de l’Eglise avant Saint Augustin”. Święcenia kapłańskie przyjął w 1926 r. Naukę kontynuował w Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim i w Angelicum w Rzymie (1928–1929). Po powrocie do Polski przez rok pracował w Poznaniu w Kancelarii Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda, a następnie od 1 stycznia 1931 r. wykładał filozofię i historię filozofii w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Gnieźnie.

Habilitował się w 1933 r. w zakresie teologii dogmatycznej na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim rozpoczął 1 września 1934 r. Do wybuchu wojny był profesorem nadzwyczajnym teologii dogmatycznej na Wydziale Teologicznym. Pełnił też funkcję prodziekana (1935–1937) i dziekana (1937–1939). W czasie okupacji krótko przebywał u rodziców w Gąsawie na Kujawach, lecz zagrożony aresztowaniem, powrócił do Lublina. Nieco później został skierowany do parafii Krężnica Jara pod Lublinem, gdzie pełnił pomocniczą posługę kapłańską, a po przeniesieniu z Lublina do Krężnicy Jarej Diecezjalnego Seminarium Duchownego wykładał tam teologię dogmatyczną i fundamentalną.

Był pierwszym powojennym rektorem KUL, najpierw oficjalnie pełniąc obowiązki rektora (2 sierpnia 1944 – 20 marca 1946), a następnie sprawując tę funkcję po wyborze przez senat akademicki (20 marca 1946 – 2 października 1951). Nazywany jest drugim Założycielem KUL lub Odnowicielem. Był wówczas profesorem nadzwyczajnym, a później zwyczajnym (od 1946 r.) dogmatyki na Wydziale Teologicznym. Wykazał się niezłomną postawą w dążeniu do ochrony Uniwersytetu przed zainstalowaniem w jego łonie socjalistycznych organizacji studenckich. Z tego powodu został przez władze państwowe przymusowo usunięty z uczelni. Aresztowany 1 kwietnia 1952 r., a następnie więziony na warszawskim Mokotowie i w Sztumie.

Sfingowany proces i uniemożliwienie powrotu na Uniwersytet

Po sfingowanym procesie politycznym został skazany na 3 lata pozbawienia wolności. Z więzienia zwolniony został w końcu listopada 1954 r. Po odwilży 1956 r. prowadził na Wydziale Teologicznym KUL wykłady zlecone z teologii dogmatycznej, ascetycznej i mistycznej. Wobec sprzeciwu władz państwowych pełny powrót na Uniwersytet nie był możliwy, a od 1960 r. ks. Słomkowski musiał zrezygnować z prowadzenia zajęć zleconych na KUL i opuścić Lublin. Do 1961 r. równocześnie wykładał w Ołtarzewie, w Seminarium Duchownym Księży Pallotynów.

Pomimo pożegnania z KUL-em kontynuował aktywną działalność naukową i kapłańską. Od 1961 r. przez dziesięć lat wykładał teologię dogmatyczną w Prymasowskim Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Był też inicjatorem powołania i kierownikiem Prymasowskiego Studium Życia Wewnętrznego w Warszawie (1962–1969) oraz wykładowcą dogmatyki na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu (1966–1974). Wielokrotnie prowadził rekolekcje zamknięte dla duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego z całej Polski. W 1969 r. zamieszkał w Kaniach Helenowskich koło Pruszkowa, gdzie zainicjował powstanie ośrodka rekolekcyjnego, obecnie znanego jako Dom Rekolekcyjny im. św. Jana Pawła II w Kaniach, którego budowę zakończono już po jego śmierci.

W sferze jego zainteresowań naukowych pozostawała przede wszystkim teologia dogmatyczna, życie mistyczne, mariologia, teologia Miłosierdzia Bożego oraz teologia życia wewnętrznego. Do najważniejszych publikacji zalicza się: „Pierwotny stan człowieka według nauki świętego Augustyna. Studium z historii dogmatów” (Lwów 1933 r.), „Pochodzenie człowieka w świetle nauki Kościoła Katolickiego i w świetle teorii ewolucji” (Lublin 1946), „Ku doskonałości” (Lublin 1947). Pozostawił też wiele prac w maszynopisie.

Był członkiem Komisji Teologicznej Poznańskiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Naukowego KUL (prezes 1944–1952). W 1978 r. Senat KUL nadał ks. A. Słomkowskiemu nowo ustanowiony medal „Za Zasługi dla KUL”.

Zmarł w Kaniach Helenowskich 19 lutego 1982 r. Spoczął na cmentarzu parafialnym w Ołtarzewie, w kwaterze pallotyńskiej.

W 2008 r. został odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.