E-Księgarnia
Kornel Morawiecki urodził się w Warszawie 3 maja 1941 roku. w rodzinie o tradycjach niepodległościowych. Jego pradziadek walczył w powstaniu styczniowym, dziadek związany był z PPS Józefa Piłsudskiego, a ojciec w czasie wojny należał do Związku Walki Zbrojnej, a potem Armii Krajowej. Dorastał w powojennej Warszawie. W 1958 roku przyjechał do Wrocławia studiować medycynę, ale po nieudanych egzaminach na Akademii Medycznej ostatecznie rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Dyplom magisterski uzyskał w 1963 roku. Rozpoczął pracę naukową w zakładzie Fizyki UWr. Cztery lata później obronił doktorat.
Artur AdamskiŻyciorys bez kompromisów
|
W działalność opozycyjną po raz pierwszy aktywnie zaangażował się podczas wydarzeń marcowych 1968 roku, uczestniczył w strajkach studenckich na Politechnice Wrocławskiej, następnie podczas pochodu pierwszomajowego wraz z grupą przyjaciół kolportował wydrukowane wcześniej ulotki wzywające do obrony represjonowanych studentów. Podobną akcję ulotkową, połączoną z malowaniem haseł na murach przeprowadzili także po interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji oraz w styczniu 1969 r. (po śmierci Jana Palacha), i grudniu 1970 r.
Ważnym miejscem spotkań grupy przyjaciół o antykomunistycznych poglądach stał się wybudowany przez Morawieckiego letniskowy dom w podwrocławskim Pęgowie, potocznie zwany „Kornelówką”. Organizowane tam spotkania dyskusyjne przyciągnęły do grupy wiele nowych osób z wrocławskich środowisk opozycyjnych. W kręgu tym narodziła się idea wykonania i eksponowania w 1979 r. podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny transparentu w barwach narodowych z napisem „Wiara – Niepodległość” .
Gdy we wrześniu 1979 r. Służba Bezpieczeństwa zlikwidowała drukarnię, w której powielano podwójny numer (3/4) „Biuletynu Dolnośląskiego”, do Kornela Morawieckiego zwrócił się redaktor pisma Jan Waszkiewicz z prośbą o poszukanie miejsca na nową drukarnię. Ten zaś zgodził się zorganizować na nowo druk, pod warunkiem jednak objęcia poligrafii większą konspiracją. Wkrótce jego teksty zaczęły się ukazywać na łamach pisma. Pod koniec 1979 roku wszedł go redakcji „Biuletynu Dolnosląskiego”, a od początków 1980 roku pełnił już funkcję redaktora naczelnego. Bardzo szybko w środowiskach ówczesnej opozycji Morawiecki zyskał opinię radykała. W styczniu 1980 napisał i wspólnie z kolegami z „BD” i rozpowszechnił oświadczenie potępiające inwazję Związku Sowieckiego na Afganistan. Wraz z kolegami z redakcji bezskutecznie usiłował nakłonić inne środowiska ówczesnej opozycji do potępienia interwencji wojsk radzieckich w Afganistanie, rozpoczętej 25 grudnia 1979 roku. Pomysł Morawieckiego odrzucili jednak zarówno członkowie KSS KOR, jak i przewodniczący KPN Leszek Moczulski.
W sierpniu 1980 Morawiecki wspomagał we Wrocławiu strajki solidarnościowe z robotnikami Wybrzeża. Redakcja „Biuletynu Dolnośląskiego” wydała kilka ulotek oraz numer specjalny pisma, popularyzujące gdańskie postulaty i wzywające do podjęcia strajku solidarnościowego. Po podpisaniu porozumień społecznych Morawiecki aktywnie włączył się w działalność związkową na Politechnice Wrocławskiej. Nie zaniedbywał przy tym wydawania „Biuletynu Dolnośląskiego”, który pozostał jednym z najbardziej opiniotwórczych pism drugiego obiegu. Jesienią 1981 r. brał udział w I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność”. Jako jeden z nielicznych już wówczas apelował o przygotowania się związku na wypadek sowieckiej agresji lub wprowadzenia rozwiązania siłowego przez władze PRL.
Zdecydowana i bezkompromisowa postawa Morawieckiego integrowała wokół redakcji „Biuletynu Dolnośląskiego” środowisko radykalnej opozycji antykomunistycznej, a jego popularność wzrosła jeszcze bardziej po aresztowaniu w dniu 14 września 1981 r., w przerwie pomiędzy turami zjazdu, z powodu zamieszczenia na łamach „Biuletynu Dolnośląskiego” dwóch odezw rosyjskiej organizacji emigracyjnej Narodno-Trudowoj Sojuz (NTS), adresowanych do Polaków i żołnierzy sowieckich. Redaktora naczelnego „BD” uwięziono pod zarzutem godzenia w sojusz z ZSRR.
W obronę Morawieckiego zaangażował się Zarząd Regionu Dolny Śląsk NSZZ „S”, który w odpowiedzi na aresztowanie zapowiedział akcję protestacyjną, z kolei od 16 września gotowość strajkową ogłosili pracownicy Politechniki Wrocławskiej. Natychmiastowego zwolnienia domagali się też dolnośląscy delegaci na I KZD oraz przedstawiciele Komisji Zakładowych. Ostatecznie zwolniono go po 48 godzinach i podczas procesu mógł odpowiadać z wolnej stopy. Sprawa ciągnęła się aż do wprowadzenia stanu wojennego, po czym po przekazaniu Okręgowemu Sądowi Wojskowemu została zawieszona z powodu ukrywania się oskarżonego.
13 grudnia 1981 r. Kornel Morawiecki uniknął internowania. Opierając się na niezdekonspirowanej siatce „Biuletynu Dolnośląskiego” oraz korzystając z ukrytego sprzętu, stworzył redakcję, drukarnię i pierwsze kanały kolportażowe głównego pisma regionu „Z Dnia na Dzień”. Stało się ono oficjalnym organem Regionalnego Komitetu Strajkowego na czele z Władysławem Frasyniukiem, czyli podziemnych władz „Solidarności” na Dolnym Śląsku. Pierwszy numer ukazał się już 14 grudnia, początkowo wydawano je trzy razy w tygodniu, w nakładzie 20-30 tys. egzemplarzy. Wkrótce powstał sprawny pion propagandy, druku i kolportażu. Rozpoczęto także przygotowania do emisji audycji radiowych, rozbudowywano struktury zakładowe, osoby związane z Morawieckim zbudowały też sieć łączności RKS.
Dość szybko pomiędzy nim a Frasyniukiem doszło do konfliktu na temat dalszych form i metod działania. Morawiecki, gorący zwolennik demonstracji ulicznych, opowiadał się za powołaniem silnej ogólnopolskiej i scentralizowanej organizacji konspiracyjnej, podczas gdy Frasyniuk poparł konkurencyjną koncepcję utworzenia Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej (TKK,) będącej bardziej symbolem trwania oporu niż ośrodkiem realnej władzy. W związku z różnicą zdań w czerwcu 1982 roku Morawiecki stanął na czele Solidarności Walczącej, nowej organizacji o radykalnym i antykomunistycznym programie (początkowo Porozumienie SW) oraz został rektorem pisma pod tym samym tytułem. Solidarność Walcząca dość szybko stała się jedną z najważniejszych organizacji podziemnych, a Morawiecki najbardziej poszukiwanym działaczem opozycji.
Bardzo szybko firmowym znakiem Solidarności Walczącej stały się uliczne demonstracje, a pierwsza z nich z 13 czerwca 1982 r. przerodziła się w wielogodzinne walki z oddziałami ZOMO. Obok manifestacji, dających poczucie jedności i siły, priorytetowo traktowano działalność informacyjną i wydawniczą. Poprzez rozpowszechnianie wolnego słowa nie tylko popularyzowano głoszone hasła, ale przede wszystkim tworzono rozległą sieć kontaktów, co cementowało organizację i pozwalało skoncentrować wysiłek dużej grupy ludzi na konkretnym działaniu. Do 1990 roku Solidarność Walcząca w całym kraju wydawała blisko 100 tytułów podziemnych pism. Publikowano także książki oraz nadawano audycje podziemnego radia Solidarności Walczącej.
Kornel Morawiecki był głównym twórcą programu Solidarności Walczącej oraz autorem większości najważniejszych tekstów publicystycznych. W czerwcu 1987 r. opublikowane zostały „Zasady ideowe” Solidarności Walczącej, odzwierciedlające główne założenia społeczno-polityczne, obecne w jej działalności praktycznie od chwili powstania.
Ważnym elementem programu była zdecydowana wrogość wobec wszelkich form komunizmu. Już w 1982 r. Kornel Morawiecki pisał „Oszukiwani od 38 lat już nie wierzymy w reformowalność tego systemu. Chcemy go zmienić i tę w władzę pozbawić władzy”. „Naszym przeciwnikiem nie jest ogłupiony propagandą pułkownik, nie jest ten twardogłowy partyjny dogmatyk lub tamten zdradziecki generał. Jest nim bezosobowy, scentralizowany aparat władzy i ucisku, który chce nas zniewolić i wprząc do realizacji obcych, nieludzkich celów”. Generalnie w publicystyce SW krytykowano zbyt silne związanie interesów Polski ze Związkiem Sowieckim, który uważano za kluczowy czynnik ograniczający suwerenność Polski, uniemożliwiający prawidłowe funkcjonowanie i odpowiedni rozwój. Nadrzędnym celem programowym, jaki sobie stawiano, było odzyskanie niepodległości utraconej we wrześniu 1939 roku. Wśród dopuszczalnych form walki nie wykluczano użycia siły, a nawet podjęcia walki zbrojnej. Pojawiające się w publicystyce postulaty walki czynnej, „wojny podjazdowej” czy represjonowania kolaborantów, choć nie były realizowane w praktyce, stanowiły istotny element języka i frazeologii, jakimi oddziaływano na społeczeństwo.
Antykomunistyczna postawa działaczy Solidarności Walczącej już na starcie wykluczała możliwość prowadzenia dialogu z komunistyczną władzą. Wyraźne i jednoznaczne stanowisko w tej sprawie zawarto już w 1982 roku w deklaracji „Walka o Solidarność”, w której pisano m.in. „Tu nie załatwi niczego pseudo-ugoda. Władze ani myślą się z nami ugadzać, oni chcą nad nami panować. Jedynym ich oparciem jest siła i na żadną ugodę, która z poddanych uczyni obywateli oni nie pójdą, bo taka ugoda oznaczałaby ich koniec. A na ugodę, która utrwali nasze poddaństwo nie pójdziemy my, bo taka ugoda oznaczałaby nasz koniec. Partia mieniąca się przewodnia siłą nie dopuszcza kontroli społecznej – stawia się ponad narodem. Dlatego nie ugoda z władzą jest naszym celem, a walka o władzę społeczeństwa nad samym sobą”. Cztery lata później w programowym tekście „Jaka Polska” Kornel Morawiecki pisał „Od zaciskania pasa – do czego przywykliśmy aż nadto przez lata komunistycznego bałaganu i niesprawiedliwości – lepsze jest zaciskanie pięści”.
Wypracowane w okresie stanu wojennego formy i metody działania Solidarności Walczącej przyczyniły się do szybkiego rozwoju i wzrostu jej znaczenia. W wieku miastach powstały terenowe oddziały organizacji, najsilniejsze w Poznaniu, Trójmieście i Katowicach. Pomimo rozrastającej się struktury nigdy nie doszło do rozłamu ani sporów o charakterze programowym czy personalnym. Decydował o tym z jednej strony ogromny autorytet Kornela Moroawieckiego, z drugiej zaś wspólnota programowa wyrażająca się w przekonaniu prowadzenia bezkompromisowej walki z komunistami. Jasno i precyzyjnie wytyczone cele działania oraz sposób ich realizacji przyciągały w szeregi SW ludzi podobnie myślących. W powszechnym odczuciu działaczy SW upadek komunizmu był tylko kwestią czasu, w najgorszym wypadku kilkunastu lat.
Kornel Morawiecki był najdłużej ukrywającym się działaczem antykomunistycznego podziemia. 9 listopada 1987 r. został aresztowany wraz z Hanną Łukowską Karniej i przewieziony do Warszawy, gdzie przetrzymywano go w Areszcie Śledczym Warszawa-Mokotów. 30 czerwca 1988 r. podstępem został zmuszony wraz z Andrzejem Kołodziejem do opuszczenia kraju. Gdy powrócił po 3 dniach, deportowano go z lotniska w Warszawie do Wiednia bez prawa powrotu. Korzystając z przymusowej emigracji odbył wiele spotkań, m.in. w Wielkiej Brytanii, USA i Kanadzie, podczas których popularyzował idee i cele Solidarności Walczącej. Na wieść o letnich strajkach powrócił nielegalnie do kraju w końcu sierpnia 1988, stając ponownie na czele SW. W 1989 był zdecydowanym przeciwnikiem porozumień Okrągłego Stołu, nie mając zaufania do komunistów, pozostawał w podziemiu. Podobnie jak cała organizacja stał na stanowisku, że deklarowana przez komunistów chęć do rozmów to wynik ich słabości, a nie siły. Konsekwentnie uważał, że z ich strony to jedynie desperacka próba „ucieczki do przodu”, aby w wyniku zbliżającego się załamania systemu komunistycznego w całej Europie, stracić jak najmniej. Ponadto stał na stanowisku, że wolna Polskę powinno budować się od początku na solidnych fundamentach, także moralnych.
Kornel Morawiecki ujawnił się dopiero w czerwcu 1990 r., na zjeździe założycielskim Partii Wolności, utworzonej przez członków Solidarności Walczącej.
Z dzisiejszej perspektywy zaskakujący może wydawać fakt, że organizacja Kornela Morawieckiego nie odegrała żadnej istotnej roli na scenie politycznej III RP. Wydaje się, że błędem było zbyt długo pozostawanie w konspiracji, przez co pod koniec lat osiemdziesiątych, pomimo ciągłego rozwoju, SW zaczynała tracić dystans do jawnie działających organizacji, które miały większą możliwość oddziaływania na opinię publiczną. Ponadto kompromis wypracowany przy okrągłym stole okazał się trwały i został, pomimo swych niedoskonałości, zaakceptowany przez większą część społeczeństwa, które nie poparło radykalnego programu Solidarności Walczącej. Założona w 1990 roku przez Kornela Morawieckiego Partia Wolności poniosła klęskę w wyborach do Sejmu w 1991 r., nie zdobywając żadnego mandatu. W 2010 roku Kornel Morawiecki ubiegał się o urząd prezydenta RP, zajmując w wyścigu wyborczym ostatnie miejsce, z poparciem poniżej 1 proc. Niepowodzeniem kończyły się też podejmowane starania o uzyskanie mandatu posła lub senatora. Mimo że jego poglądy i prezentowany program nie zapewniały politycznej kariery, był im zawsze wierny i bezkompromisowy.
Przełomowe okazały się dopiero wybory w 2015 r., w wyniku których został posłem z ramienia Komitetu Wyborczego Kukiz 15. Jako najstarszy poseł w roli marszałka seniora otworzył obrady Sejmu nowej kadencji. 26 września 2019 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda „w uznaniu znamienitych zasług na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za wybitne osiągnięcia w działalności publicznej i państwowej” odznaczył go Orderem Orła Białego.
Kornel Morawiecki zmarł 30 września 2019 r. Za dwa tygodnie ubiegać się miał o mandat senatora.
Grzegorz Waligóra
OBBH IPN WROCŁAW
Film operacyjny (bez dźwięku) zrealizowany 4 maja 1988 podczas zatrzymania i deportacji z kraju Kornela Morawieckiego.
Materiał z zasobu Archiwum IPN w Warszawie: IPN BU 1196/4, zamieszczony w serwisie IPNtv
Fragment filmu „Członkowie opozycji” z nagraniem dot. Kornela Morawieckiego. Materiał ze zbiorów Archiwum IPN (IPN BU 1196/5)
IPNtv – Kornel Morawiecki – wspomnienia z pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski cz. 1
IPNtv – Kornel Morawiecki – wspomnienia z pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski cz. 2
IPNtv – Kornel Morawiecki – wspomnienia z pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski cz. 3