Nawigacja

Historia z IPN

85. rocznica śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego

12 maja 1935 roku w Belwederze w Warszawie o godz. 20.45 zmarł marszałek Józef Piłsudski. Polecamy materiały Instytutu Pamięci Narodowej poświęcone twórcy Niepodległej.

 

Mariusz Żuławnik, Odszedł Wódz Narodu Józef Piłsudski

12 maja roku 1935 zmarł Marszałek Józef Piłsudski – działacz niepodległościowy dowódca I Brygady Legionów, współtwórca II RP, pogromca Sowietów w roku 1920. Trwająca kilka dni pompa funebris Piłsudskiego była jedną z największych tego typu uroczystości, jakie kiedykolwiek odbyły się w Polsce.

Serce Pierwszego Marszałka Polski przestało bić w niedzielę 12 maja 1935 roku o 20.45. Wieść o jego śmierci dotarła lotem błyskawicy nie tylko w najdalsze zakątki kraju, lecz także hen poza jego granice. Polska zamarła w bezruchu – przerywano widowiska i koncerty, zamykano restauracje, ludzie gromadzili się w kościołach, mając jeszcze nadzieję, że informacja podana przez Polskie Radio mija się z prawdą. Kiedy ostatecznie potwierdziło się to, że Piłsudski odszedł na wieki, ulice miast i witryny sklepowe powoli zaczęto przyozdabiać biało-czerwonymi flagami z kirem oraz portretami zmarłego przybranymi zielenią. W całym kraju wyczuwało się pełną napięcia atmosferę, którą potęgowały wydarzenia następnych dni.

całość na portalu przystanekhistoria.pl

 

Roksana Szczypta-Szczęch , Co się stanie, gdy mnie zabraknie... Śmierć Piłsudskiego

12 maja 1935 r. o godz. 20.45 w Belwederze zmarł Józef Piłsudski – jeden z Ojców Niepodległej, odrodzonej w 1918 r. po 123 latach zaborów i nieobecności na mapach świata.

U współczesnych budził skrajne emocje, od uwielbienia po niechęć. Miał zarówno oddanych zwolenników, jak i zaciętych przeciwników. Ani jednym, ani drugim nie szczędził słów krytyki.

Dostrzegał zagrożenia

„[…] jakiejś nocy mjr [Roman] Michałowski […], adiutant Piłsudskiego, który był wtedy attaché wojskowym w Bukareszcie, był na nocnym dyżurze […]. Nagle Michałowski usłyszał głos [i] przypuszczając, że ktoś wszedł do Marszałka, co było niedopuszczalne, zajrzał do pokoju. To była noc, 2 czy 3 po północy. Marszałek swoim zwyczajem stawiał pasjanse i mówił do siebie. I nagle spojrzał na Michałowskiego z rozpaczą w oczach i z miejsca zapytał: »Czego chcecie, chłopcze?«. Ten się coś wytłumaczył: »Myślałem, że czegoś Marszałek potrzebuje…« A Marszałek nagle: »Czy wy zdajecie sobie sprawę z niebezpieczeństwa grożącego Polsce od wewnątrz i od zewnątrz? Co się stanie, gdy mnie zabraknie? […] Jeśli Polacy, wszyscy Polacy, nie wezmą się do roboty w obronie interesów kraju, a mnie zabraknie, to za dziesięć lat Polski nie będzie«” – wspominał Wacław Jędrzejewicz wydarzenie z udziałem Marszałka i Michałowskiego z 1931 r.

całość na stronie Oddziału IPN w Krakowie

 

Marek Gałęzowski, Umarł „Dziadek” siwy a żelazny…

„Piłsudski miał fanatycznych wielbicieli, którzy go kochali więcej niż własnych rodziców, niż własne dzieci, ale było wielu ludzi, którzy go nienawidzili […]. I oto nie znać było tego w dniu pogrzebu” – pisał Stanisław Cat-Mackiewicz.

Późnym wieczorem 12 maja 1935 r.

„ojciec […] zjawił się w domu i – do końca życia nie zapomnę tego momentu – rzekł stłumionym głosem: «Marszałek umarł». Rodzina moja śmierć tę odczuła jak śmierć najbliższej osoby – ojca czy dziadka. Płakaliśmy wszyscy, tak jak po kimś najbliższym”

– wspominał Zbigniew Wójcik, wówczas dwunastoletni chłopiec, w przyszłości wybitny historyk dziejów nowożytnych.1 Widywał Józefa Piłsudskiego, ponieważ jego ojciec Walenty Wójcik, legionista, podoficer żandarmerii, w 1923 r. został przydzielony do służby osobistej Marszałka i pozostał w niej do ostatniego dnia jego życia.

całość na portalu przystanekhistoria.pl

 

Włodzimierz Suleja, Józef Piłsudski – twórca Niepodległej

W całych dziejach Polski, tak przedrozbiorowej, jak i okresu zaborów, niewiele było postaci o podobnej skali dokonań. Co więcej, Piłsudski już za życia stał się symbolem.

Współczesność jawi się najczęściej jako czas deficytu w sferze tak newralgicznej, jak ta, która mieści w sobie autentycznych, ale też akceptowalnych bohaterów naszej wspólnej historii. I nie sposób dociec, czy bierze się to po prostu z braku jednostek wybitnych, wyrastających ponad przeciętność, czy ze skrajnej dewaluacji w potransformacyjnej rzeczywistości autentycznych zasług z doby heroicznej, tak jak stało się to choćby z całą plejadą przywódców Solidarności. Próżno też szukać postaci porównywalnych do Ojców Niepodległości sprzed stulecia, którzy nie tylko stawali ponad doraźnymi sporami, by skutecznie walczyć o przywrócenie własnej państwowości, lecz także z mozołem wznosili jej gmach.

całość na portalu przystanekhistoria.pl

 

IPNtv: komentarz historyczny z serii „90s. historii”: 18 maja 1935 r. zakończyły się uroczyści pogrzebowe Józefa Piłsudskiego
 
IPNtv: „Walka o granice 1918–1919” – jedenasta belwederska debata historyków
IPNtv: Wideoczat z historią „Piłsudski i Dmowski. Dwie drogi do niepodległości”
 

 

PUBLIKACJE IPN

 

Bez emocji. Polsko-litewski dialog o Józefie Piłsudskim

Bez emocji. Polsko-litewski dialog o Józefie Piłsudskim, red. Danuta Jastrzębska-Golonkowa, Alvydas Nikžentaitis, Włodzimierz Suleja i Tadeusz Wolsza, IPN, Instytut Polski w Wilnie, Instytut Historii Litwy, Warszawa 2020

Pomysł zorganizowania konferencji poświęconej 150 rocznicy urodzin Józefa Piłsudskiego z udziałem historyków z Litwy i Polski, a w konsekwencji wydanie tomu studiów, pojawił się podczas spotkań w Wilnie i w Poniewieżu w marcu 2017 r.

Publikacja naukowa poświęcona osobie Józefa Piłsudskiego, stanowiąca pokłosie polsko-litewskiego dyskursu naukowego, z pozoru nie jest niczym nadzwyczajnym. Niniejsza ma jednak wymiar szczególny ze względu na zestaw autorów, najwybitniejszych historyków, filologów, politologów polskich oraz litewskich – czołowych badaczy XIX i XX stulecia, w tym nie tylko specjalizujących się w biografistyce epoki, lecz także badających wzajemne relacje obu krajów w dwudziestoleciu międzywojennym. Ponadto do zalet monografii zaliczylibyśmy interdyscyplinarny charakter rozważań. Należy także podkreślić, że zaprezentowany zapis debaty stanowi wspaniałe merytoryczne podsumowanie tomu.

 

Józef Piłsudski – idee, tradycje, nawiązania

Józef Piłsudski – idee, tradycje, nawiązania, red. Sebastian Pilarski, Łódź – Warszawa 2019

Seria wydawnicza: Biblioteka Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, tom L

Choć prezentowany tom zawiera w tytule nazwisko Marszałka, nie jest on kolejną próbą opracowania biografii Józefa Piłsudskiego ani też przedstawienia jednego z etapów jego aktywności politycznej i wojskowej. Publikacja, składająca się z 24 tekstów, służy ukazaniu: myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (w odniesieniu do zagadnień wewnętrznej i polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej), aktywności tych środowisk na uchodźstwie oraz form upamiętnienia postaci Komendanta w XX i XXI stuleciu.

 

Józef Piłsudski. Pisarz

Agnieszka Kowalczyk, Józef Piłsudski. Pisarz, IPN, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2019

Seria wydawnicza: Literatura i Pamięć

Postać Józefa Piłsudskiego utożsamiana jest w zbiorowej pamięci Polaków najczęściej z czynem niepodległościowym, z etosem człowieka podziemnego, więźnia i zesłańca, z ideą walki zbrojnej i Legionami Polskimi, z odzyskaniem tak długo wyczekiwanej wolności i odrodzeniem ojczyzny, a wreszcie ze zwycięstwem nad bolszewikami i ocaleniem Europy przed czerwoną rewolucją. Mówiąc o Piłsudskim, mamy zazwyczaj na myśli człowieka czynu, męża stanu, polityka i wodza, rzadziej natomiast pisarza, choć przecież i w tej roli spełniał się przez całe swoje życie. Dowodem jego twórczych dokonań jest monumentalne dziesięciotomowe wydanie Pism zbiorowych (1937–1938), na które składają się teksty publicystyczne, relacje wspomnieniowe, studia historyczne i wojskowe, mowy, odezwy, rozkazy i korespondencje. Stanowią one wielką syntezę wcielanej w życie idei niepodległościowej, są odzwierciedleniem światopoglądu i systemu wartości Marszałka, jego myśli historiozoficznej i realizowanego przezeń programu społeczno-politycznego, jego osobistych przeżyć i doświadczeń znamiennych dla pokolenia pogrobowców powstania styczniowego, a zarazem nowych żołnierzy Niepodległej.

(Agnieszka Kowalczyk – fragment rozdziału I)

 

Między Moskwą a Berlinem. Wizje polskiej polityki zagranicznej w latach 1918–1939

Janusz Faryś, Między Moskwą a Berlinem. Wizje polskiej polityki zagranicznej w latach 1918–1939, Szczecin–Warszawa 2019

Monografia dotycząca polskiej polityki zagranicznej w latach 1918–1939. Autor, znawca tej problematyki, opisuje koncepcje dominujące w tym zakresie, prowadząc czytelnika po meandrach dyplomatycznych zabiegów o zachowanie niepodległości i niezależności młodego państwa polskiego po pokoju w Wersalu. Przedstawia nie tylko koncepcje Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego, lecz i pozostałych uczestników życia politycznego, nie uciekając od własnych ocen i dygresji.

 

Mundur na nim szary… Rzecz o Józefie Piłsudskim (1867–1935)

Włodzimierz Suleja, Mundur na nim szary… Rzecz o Józefie Piłsudskim (1867–1935)Warszawa 2018

Niewielu spośród bohaterów dziejów ojczystych po dzień dzisiejszy postrzeganych jest przez pryzmat otaczającej ich postacie legendy. W ich gronie był i pozostaje bez wątpienia Józef Piłsudski. Socjalista. Konspirator. Legionowy Brygadier. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz. Zamachowiec. Dyktator. W każdym z tych wcieleń odmienny. I stale pozostający sobą (ze wstępu do książki).

 

Twórca Niepodległej. Józef Piłsudski 1867–1935

Marek Gałęzowski, Jerzy Kirszak, Twórca Niepodległej. Józef Piłsudski 1867–1935, Warszawa 2018

Przygotowany w setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości bogato ilustrowany album Twórca Niepodległej, ze wstępem Prezydenta RP Andrzeja Dudy, przedstawia życie Józefa Piłsudskiego, który potrafił nieść „swoją myśl wściekle uporczywą stworzenia tego, co byłoby funkcją siły kraju, kraju, który trwał w ciężkiej niewoli krępującej, łamiącej dusze i charaktery”.

 

Józef Piłsudski

Marek Gałęzowski, Jerzy Kirszak, Józef PiłsudskiWarszawa 2018

Seria „Bohaterowie Niepodległej”

Prezentowana broszura jest skróconą wersją tekstu, zamieszczonego w albumie Twórca Niepodległej. Józef Piłsudski 1867–1935, autorstwa Marka Gałęzowskiego i Jerzego Kirszaka. Tamże – bibliografia i źródła cytatów.

PDF do pobrania

 

Marszałek Józef Piłsudski (1867–1935)

Marek Gałęzowski, Marszałek Józef Piłsudski (1867–1935), 2019

Seria: „Patroni naszych ulic”

PDF do pobrania

 

Rola Józefa Piłsudskiego w odbudowie i umacnianiu państwa polskiego

Wacław Jędrzejewicz, Rola Józefa Piłsudskiego w odbudowie i umacnianiu państwa polskiego. Skrypt wykładów w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce w latach 1981–1982, red. naukowa Daniel Koreś, Warszawa 2013

Publikacja jest drugim wydaniem wykładów prof. Wacława Jędrzejewicza, wygłoszonych w Nowym Jorku w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce w latach osiemdziesiątych XX w. Profesor opowiada o Józefie Piłsudskim, swojej fascynacji nim i o roli, jaką Marszałek odegrał w historii naszego kraju. Słuchacze wykładów, przeważnie emigranci z PRL, mieli dzięki temu możliwość zapoznać się z niezafałszowaną historią Polski.

 

„Biuletyn IPN” nr 5–6/2008

W numerze wiele ciekawych informacji o Józefie Piłsudskim – Naczelniku Państwa i Marszałku, a także o jego uczniach, współpracownikach i kontynuatorach idei niepodległościowej

PDF do pobrania

 

Józef Piłsudski – socjalista, naczelnik, wódz

Dodatek specjalny Oddziału IPN w Krakowie w „Dzienniku Polskim” z okazji 150. rocznicy urodzin marszałka

 

Przeciw dwóm zaborcom. Polityczna konspiracja piłsudczykowska w kraju w latach 1939–1947

Marek Gałęzowski, Przeciw dwóm zaborcom. Polityczna konspiracja piłsudczykowska w kraju w latach 1939–1947, Warszawa 2013

Podsumowując dzieje politycznej konspiracji piłsudczykowskiej w kraju po wrześniu 1939 r., należy szczególnie podkreślić stworzenie oryginalnej i znakomicie uzasadnionej analizy ówczesnych stosunków polsko-sowieckich. Nie podzielano w niej złudzeń co do zamiarów imperium Stalina wobec Polski i konsekwentnie ostrzegano przed zagrożeniem niepodległości i integralności terytorialnej Rzeczypospolitej ze strony sowieckiego komunizmu. Niemniej istotne było zdecydowane przekonanie piłsudczyków o konieczności podporządkowania się apolitycznej organizacji wojskowej w kraju, jaką była Armia Krajowa, i głoszenie tej konieczności w swoich wydawnictwach. Na szacunek potomnych zasługuje jednak przede wszystkim wyjątkowa ideowość uczestników piłsudczykowskiej konspiracji politycznej i niekłamana wierność idei niepodległości państwa polskiego oraz dążenie do jego odbudowy w granicach, które zapewniłyby mu bezpieczeństwo w przyszłości. Wierność aż do ofiary życia. Bo przecież lepszej śmierci nikt z nich nie pragnął.

 

 

Józefa Piłsudskiego pojedynek z imperium (1887-1917)

Broszura popularnonaukowa Oddziału IPN w Krakowie

Zapowiedź edycji źródłowej nieznanych dokumentów rosyjskiej Ochrany.

Oprac. dr hab. Henryk Głębocki z Oddziału IPN w Krakowie.

 

UPAMIĘTNIENIA

 

Pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego w Rzeszowie

Pomnik odsłonięto 11 listopada 2019 podczas obchody Narodowego Święta Niepodległości. Inicjatorem monumentu był Komitet Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Rzeszowie. Część kwoty na jego budowę pochodziła ze zbiórki publicznej, a takze od władz miasta, od marszałka województwa oraz z Instytutu Pamięci Narodowej.

 

Mural z wizerunkiem Józefa Piłsudskiego

8 listopada 2019 r. na ścianie VII LO im. Piłsudskiego w Kielcach odsłonięto największy w woj. świętokrzyskim mural patriotyczny, upamiętniający 101. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości oraz sylwetkę patrona szkoły.

 

Popiersie Marszałka Piłsudskiego w Brukseli

Odsłonięcia pomnika, który w całości sfinansowany został przez IPN, dokonali ambasador RP w Królestwie Belgii Artur Orzechowski oraz wiceprezes IPN Mateusz Szpytma. Uroczystość odbyła się 6 listopada 2018.

 

Pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego w Węgrowie

Nowy pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego, sfinansowany przez Instytut Pamięci Narodowej, odsłonięto 11 listopada 2018 roku.

 

Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego w Brzozowie

Pomnik, współfinansowany przez Instytut Pamięci Narodowej, powstał w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Uroczystość odsłonięcia odbyła się 3 września 2018 roku.

 

Dąb Niepodległości „Józef Piłsudski” przed budynkiem VII LO w Kielcach

Dąb Niepodległości „Józef Piłsudski”, został 16 listopada 2018 r. zasadzony przed budynkiem VII Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Piłsudskiego w Kielcach.

„100 tysięcy drzew na 100-lecie niepodległości Polski 1918-2018” to kolejna z inicjatyw Instytutu Pamięci Narodowej dla uczczenia stulecia odrodzenia Rzeczpospolitej. Akcja sadzenia dębów nawiązuje do lat 1918-1928, gdy społeczeństwo wraz z leśnikami sadziło drzewa, głównie dęby jako świadectwo odzyskania przez Polskę niepodległości.

WYSTAWA

 

Fragment wystawy plenerowej IPN „Ojcowie Niepodległości”

 

Najciekawsze materiały znajdą Państwo na portalu przystanekhistoria.pl w zakładce TEMATY pod hasłem Józef Piłsudski.

do góry