E-Księgarnia
Видання IPN укр-
Warszawa M-20
Powojenne plany motoryzacyjne
Po zakończeniu II wojny światowej rząd zdecydował się na odbudowę polskiego przemysłu motoryzacyjnego, którego początki sięgały 1919 r. W 1947 r. nawiązano kontakty z przedwojennym partnerem, Fiatem. Doszło do podpisania umowy, na mocy której Włosi mieli wybudować w Polsce fabrykę i rozpocząć produkcję modeli Fiat 508, a następnie Fiat 1100. Jednak interwencja Stalina spowodowała zatrzymanie budowy i wycofanie się strony polskiej z umowy. Władze komunistyczne uważały, że kraje socjalistyczne powinny ze sobą współpracować i niepożądane jest wspieranie zachodnich kapitalistów. Polscy komuniści zerwali kontrakt z włoskim producentem i uzupełnili polsko-sowiecką umowę z 26 stycznia 1948 r. o punkt mówiący o wybudowaniu kompletnej fabryki samochodów osobowych Pobieda wraz z licencją na produkcję tychże. W styczniu 1950 r. Polska zakupiła dokumentację i maszyny do produkcji, przestarzałej już wówczas konstrukcji, GAZ-M-20 Pobieda, znanej w Polsce jako Warszawa M-20.
Fabryka Samochodów Osobowych na Żeraniu
Fabryka Samochodów Osobowych miała być fabryką samowystarczalną, która przy dwuzmianowym systemie pracy, wytwarzać miała wszystko – od podkładek, śrub i nakrętek po główne podzespoły i gotowe pojazdy. 6 listopada 1951 r. z taśmy produkcyjnej FSO zjechała pierwsza Warszawa M-20 zmontowana z części sprowadzonych z ZSRS. Był to pierwszy w powojennej historii Polski samochód produkowany seryjnie. Jednostkę napędową stanowił benzynowy silnik dolnozaworowy M-20 o pojemności skokowej 2120 cm³.
19 września 1953 r. zmontowano pierwszy silnik M-20 w całości wykonany z polskich części. W marcu 1954 r. wykonano z polskich części pierwsze nadwozie, natomiast w lipcu rozpoczęto seryjną produkcję mostów napędowych, wałów napędowych oraz przekładni kierowniczych. W samochodzie już od początku produkcji wykorzystywano przestarzałe rozwiązania. Układ hamulcowy wymagał regulacji co 2000 km, wymiana olejów i filtrów przewidziana była co 5000 km. Poza tym konstrukcja, dzięki swojej prostocie, nie przysparzała użytkownikowi większych kłopotów. Pierwsza, w całości z polskich części, zbudowana Warszawa M-20 zjechała z taśmy produkcyjnej w 1956 r. Ta konstrukcja była produkowana do 1964 r.
Gospodarka Polski ludowej
Po wojnie komuniści narzucili Polsce gospodarkę centralnie planowaną, opartą na sowieckich rozwiązaniach. Proces jej wdrażania zapoczątkowała nacjonalizacja przedsiębiorstw oraz wprowadzenie wszechobecnego monopolu państwowego. Prowadzona była strategia przyspieszonej industrializacji, w wyniku której nadmiernie rozbudowano przemysł ciężki. Narzucony system spowodował dysproporcję w rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki.
Przyspieszona industrializacja nie oznaczała postępu technologicznego i innowacyjności. Polska znacząco odstawała pod tym względem od innych państw Europy nie tylko Zachodniej, ale również od niektórych krajów demokracji ludowej. Przykładem tego jest produkcja przestarzałych artykułów na podstawie sowieckich licencji.
***
Materiały o gospodarce i motoryzacji w PRL można znaleźć w portalu IPN przystanekhistoria.pl:
- Artykuł dr. hab. Filipa Musiała, Gospodarka centralnie sterowana
- Artykuł dr. hab. Filipa Musiała, Zręby gospodarki planowej
- Artykuł dr. hab. Roberta Klementowskiego, Pod parasolem bezpieki. Gospodarka PRL po odwilży
- Artykuł Krzysztofa Pawluczuka, Bitwa o handel
- Artykuł dr. Wojciecha Paduchowskiego, Centralna Agencja Wywiadowcza USA a przemysł zbrojeniowy PRL 1945-1956
- Artykuł dr. Mirosława Sikory, Nie tylko Układ Warszawski. Gospodarcze i naukowe relacje PRL z ZSRS i Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w tle (1950-1990)
W 2012 r. IPN wydał książkę Janusza Kalińskiego, Gospodarka w PRL. Książka rzetelnie prezentuje obraz polskiej gospodarki w latach 1944–1989. Konsekwentnie zrealizowany układ problemowy przybliża czytelnikowi następujące kwestie: system gospodarki centralnie planowanej i zarządzanej, politykę ekonomiczną podporządkowaną nierealnej doktrynie, tzw. socjalistycznej industrializacji, problemy rolnictwa, zdominowane przez Związek Radziecki stosunki gospodarcze z zagranicą, zastąpienie handlu rozdzielnictwem, ułomność pieniądza oraz warunki bytowe ludności, będące źródłem kryzysów społeczno-ekonomicznych. W zakończeniu książki przedstawiono wady strukturalne i negatywne konsekwencje społeczne „gospodarki centralnie kierowanej… na manowce”, z uwzględnieniem porównań międzynarodowych.
W 2009 r. IPN wydał książkę Andrzeja Zawistowskiego, Kombinat. Dzieje Zambrowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego – wielkiej inwestycji planu sześcioletniego. Książka pokazuje czterdziestopięcioletnie funkcjonowanie Zambrowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego – fabryki zbudowanej w mieście pozbawionym tradycji przemysłowej, w którym pierwotnie mieszkało mniej osób niż miała liczyć załoga powstającego przedsiębiorstwa. Autor ciekawie opisuje dzieje budowy i funkcjonowania kombinatu, który w 1956 r. stał się jednym z najbardziej znanych symboli zerwania ze stalinowską propagandą sukcesu. Na tle dziejów fabryki zostały także przedstawione warunki życia i pracy w niewielkim mieście w epoce Polski Ludowej. Dzięki temu na przykładzie Zambrowa czytelnik może poznać zmiany gospodarcze, społeczne, mentalne, kulturowe i polityczne, do jakich doszło w wyniku lokalizacji dużej inwestycji przemysłowej w małym mieście.
Bezpłatna wersja elektroniczna dostępna w Bibliotece Cyfrowej IPN.
