E-Księgarnia
Видання IPN укр-
Żydzi w Przemyślu (fot. www.shz-mykwa.pl)
Przemyśl pod okupacją Niemiecką
We wrześniu 1939 r. Przemyśl podzielono wzdłuż rzeki San na dwie strefy okupacyjne – niemiecką i sowiecką. Pod koniec roku Niemcy wypędzili za rzekę prawie wszystkich miejscowych Żydów znajdujących się w ich strefie okupacyjnej. Pierwsze getto w Przemyślu utworzono na Zasaniu w 1940 r. Zostało ono zlikwidowane 3 czerwca 1942 r., a jego więźniowie rozstrzelani w forcie Łętownia.
W lipcu 1941 r., kiedy cały Przemyśl był okupowany przez Niemców, Żydzi zostali zmuszeni do przeniesienia się do dzielnicy Garbarze. Niemcy ulokowali tam ponad 17 000 ludzi, a dzielnicy strzegła Schutzpolizei (Policja Porządkowa).
Przebieg akcji „Reinhardt”
Wiosną 1942 r. Niemcy stworzyli na terenie getta warsztaty produkcyjne i szopy. W czerwcu komendant Gestapo zażądał wydania 1000 osób do obozu janowskiego we Lwowie. Po wytypowaniu osób, 18 czerwca zostali oni przekazani Gestapo, a 20 czerwca wywieziono ich do obozu pracy.
W lipcu starosta powiatu wydał dekret o oddzieleniu dzielnicy żydowskiej od pozostałych części miasta. W rezultacie 16 lipca utworzono i uszczelniono getto. Mieli do niego przeprowadzić się również Żydzi mieszkający w okolicznych miejscowościach. Zabroniono opuszczania getta bez przepustki. Wszystkie wejścia zostały zamknięte i były kontrolowane.
27 lipca getto zostało otoczone i zablokowane przez Niemców. Następnego dnia przeprowadzono akcję deportacyjną, podczas której aresztowano i wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu ok. 6500 Żydów. 31 lipca, podczas kolejnej akcji deportacyjnej, ok. 3000 Żydów wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. 3 sierpnia odprawiono kolejny transport. Do Bełżca przetransportowano wtedy ok. 3000 Żydów. Na przełomie października-listopada Niemcy przeprowadzili kolejną akcję deportacyjną w getcie. W transporcie do obozu zagłady w Bełżcu znalazły się kolejne 4000 osób.
Pod koniec 1942 r. getto podzielono na część A i B. W lutym 1943 r. getto A oficjalnie zamieniono na obóz pracy. Natomiast w getcie B zgromadzono ok. 4000 Żydów uznanych za niezdolnych do pracy. Ostatecznie liczba przebywających tam ludzi była znacznie wyższa.
Likwidacja przemyskiego getta
2 września 1943 r. rozpoczęto likwidację getta B. Około 3500 Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz II Birkenau. 10 września Niemcy przeprowadzili przeszukanie getta w celu zlokalizowania ukrawających się Żydów, zamordowano wówczas ponad 1500 osób. 11 września 1943 r. getto formalnie zlikwidowano, a ponad 4000 ostatnich mieszkańców getta wysłano do obozu koncentracyjnego Auschwitz, obozu pracy w Szebniach i obozu pracy przy Stalowej Woli.
Pomoc Polaków dla Żydów z przemyskiego getta.
Pomoc dla ludności żydowskiej trwała od początku okupacji miasta do jej zakończenia. Od lipca 1942 do lipca 1944 r. niesienie pomocy odbywało się tajnie przez polskie organizacje konspiracyjne. Komenda Obwodu Armii Krajowej, Powiatowa Delegatura Rządu, a od września 1943 r. placówka Okręgowej Rady Pomocy Żydom Żegota dostarczały fałszywych dokumentów osobistych, karty pracy i żywności do dzielnicy Żydowskiej. W wyniku terroru niemieckiego wojnę przetrwało ponad 200 przemyskich Żydów, co stanowiło 1 % z przedwojennych 20 tys. Żydów.
***
21 kwietnia br. w Centralnym Przystanku Historia im. Janusza Kurtyki w Warszawie IPN zorganizował konferencję naukową „Opór Żydów przeciwko Niemcom na okupowanych ziemiach polskich”. Przebieg dyskusji można obejrzeć na stronie:
Więcej o niemieckich obozach koncentracyjnych i zagłady można przeczytać na portalu https://truthaboutcamps.eu/.
Polecamy artykuły opublikowane w portalu przystanekhistoria.pl, które poświęcone są tematyce akcji Reinhardt i zagłady ludności żydowskiej podczas II wojny światowej:
- Opór Żydów w niemieckich obozach zagłady
- Zbrodnicza Akcja „Reinhardt”
- Akcja „Reinhardt” na prowincji. Przykład Markowej
- Warszawa w kontekście Einsatz Reinhardt
- „Nikt nie wierzy w pełną zagładę”. Akcja „Reinhardt” w okupowanym Krakowie
- Krwawy sierpień. Zagłada radomskiego getta
- Odilo Globocnik – ekspert Himmlera do spraw Zagłady
- Fala płynie z tobołami na plecach, w rękach… Zagłada Żydów z Mielca
- „Erntefest” („Dożynki”) 4 listopada 1943 r. – egzekucja żydowskich więźniów obywateli austriackich, słowackich i polskich w niemieckim obozie pracy w Poniatowej
- Akcja wysiedleńcza w gettach na terenie powiatu buskiego
- Meldunek o dokonanej zbrodni
- „Żydowska społeczność Kolbishov już nie istnieje”
- Bunt w Treblince II
- Stanisławowski „młyn śmierci”
W 2023 r. IPN wydał broszurę pt. Nie tylko o Ulmach. O pomocy udzielanej Żydom przez Polaków podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945, pod redakcją Tomasza Domańskiego i Alicji Gontarek. Pozycja popularyzatorska przybliża tematykę pomocy, jakiej udzielili obywatele polscy Żydom w czasie Holocaustu. Powstała z okazji beatyfikacji błogosławionej rodziny Ulmów z Markowej, którzy w 1995 r. zostali pośmiertnie odznaczeni tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świat.
Broszura jest dostępna do bezpłatnego pobrania na naszej stronie internetowej.
W 2020 r. IPN wydał periodyk pt. „Polish-Jewish Studies”, tom 1. Dwujęzyczny (polsko-angielski) rocznik jest poświęcony historii społeczności żydowskiej na ziemiach polskich w XX wieku, utrwalaniu pamięci o polskich Żydach oraz wzajemnym i skomplikowanym relacjom polsko-żydowskim. Treść pierwszego numeru obejmuje przede wszystkim artykuły dotyczące okresu II wojny światowej, odnoszące się do szerokiego spektrum relacji polsko-żydowskich w czasie najtrudniejszej próby: zarówno negatywnych, jak i pozytywnych doświadczeń.
Pierwszy numer periodyku jest dostępny także w wersji elektronicznej w Bibliotece Cyfrowej IPN na portalu przystanekhistoria.pl.
Polecamy Państwu naszą publikację pt. Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939-1945. Tom 6. Białostocczyzna, Nowogródczyzna, Polesie, Wileńszczyzna, pod red. Sebastiana Piątkowskiego. Książka zawiera edycję 185 dokumentów z zasobu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, dotyczących pomocy udzielanej Żydom przez Polaków na Kresach Wschodnich przedwojennej Rzeczypospolitej. Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Dzieje Żydów w Polsce i stosunki polsko-żydowskie w latach 1917–1990”. Książkę można nabyć w naszych księgarniach stacjonarnie lub online.
Instytut Pamięci Narodowej wydał w formie osobnej publikacji artykuł dr. Tomasza Domańskiego pt. „Korekty ciąg dalszy”. Odpowiedź redaktorom i współautorom książki "Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski", red. B. Engelking, J. Grabowski.
Dr Tomasz Domański swoje refleksje podzielił na część ogólną, gdzie odniósł się do wątków wspólnych, oraz na części szczegółowe, w których odpowiada na uwagi poszczególnych autorów. Zarówno w części poświęconej generaliom, jak i w szczegółowych odpowiedziach, krok po kroku, wykazuje bezzasadność większości zarzutów formułowanych wobec jego recenzji. Co ważne, wskazuje nowe przykłady tych samych mechanizmów korzystania ze źródeł, które szczegółowo opisał w Korekcie, i budowanie na tej podstawie kolejnych mitów czy stawiania fałszywych tez.
Publikacja jest dostępna do bezpłatnego pobrania na naszej stronie internetowej.
Zachęcamy również do zapoznania się z katalogiem publikacji IPN pt. Zagłada Żydów i stosunki polsko-żydowskie, 2000-2019.
