E-Księgarnia
W chwili wybuchu II wojny światowej Warszawa, nazywana niekiedy Paryżem Północy, liczyła niemal 1,3 mln mieszkańców, z czego prawie jedną trzecią stanowiła ludność żydowska. Kilkuletnia niemiecka okupacja przyniosła stolicy Polski hekatombę. „Warszawa jest dziś nie tylko miastem gruzów – jest miastem wymarłym” – pisało w styczniu 1945 r. „Życie Warszawy”.
Gigantyczne straty były efektem działań wojennych, ale przede wszystkim niemieckiego terroru: masowych egzekucji, tortur na Pawiaku i przy Szucha, wywózek do obozów koncentracyjnych, gettoizacji i zagłady Żydów, wreszcie – celowego wyburzania całych dzielnic po krwawym stłumieniu powstania w getcie i Powstania Warszawskiego.
Długa jest lista niemieckich „katów Warszawy”. W procesie przed Najwyższym Trybunałem Narodowym na ławie oskarżonych zasiedli Ludwig Fischer – okupacyjny gubernator dystryktu warszawskiego, Ludwig Leist – starosta miejski Warszawy, Josef Meisinger – komendant Policji Bezpieczeństwa (Sipo) i Służby Bezpieczeństwa (SD) w dystrykcie warszawskim, a także Max Daume – zastępca dowódcy pułku Policji Porządkowej (Orpo) w Warszawie.
Fischer, rocznik 1905, z wykształcenia był doktorem prawa. Już w latach dwudziestych XX w. wstąpił do NSDAP i nazistowskich bojówek SA. Za rządów Adolfa Hitlera został posłem do Reichstagu. W latach 1939–1945 dał się poznać mieszkańcom Warszawy i okolic jako bezwzględny realizator niemieckiej polityki okupacyjnej. To on firmował niesławne obwieszczenie z 10 listopada 1941 r. o karze śmierci dla Żydów opuszczających getto i wszystkich udzielających im pomocy. Jego nazwisko widnieje też na wielu plakatach informujących o masowych egzekucjach. „Polak dobrze funkcjonuje, gdy się stoi nad nim z batem w ręku” – mówił do podwładnych.
Meisinger wsławił się okrucieństwem już w pierwszych miesiącach okupacji. Współodpowiadał za egzekucje w ogrodach sejmowych i rozstrzelanie w listopadzie 1939 r. 53 Żydów mieszkających przy ul. Nalewki. Kierował też – jak czytamy w akcie oskarżenia – „całością zbrodniczej akcji Policji Bezpieczeństwa (Gestapo i SD) na obszarze dystryktu”.
Daume osobiście nadzorował 27 grudnia 1939 r. zbrodnię w Wawrze, która pochłonęła ponad sto cywilnych ofiar.
Leistowi zarzucano, że „wydał osobiście liczne zarządzenia, ograniczające wolność osobistą oraz inne prawa obywatelskie Żydów”.
Proces toczył się od 17 grudnia 1946 r. w sali Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego w Warszawie – jednym z nielicznych ocalałych gmachów w centrum stolicy. Składowi sędziowskiemu przewodniczył Mieczysław Güntner. Oskarżali prokuratorzy Mieczysław Siewierski i Jerzy Sawicki. Oskarżeni mieli do dyspozycji obrońców z urzędu.
„Dziennik Polski” tak relacjonował moment ogłoszenia wyroku: „Fischer patrzy prosto przed siebie, utkwiwszy wzrok w ścianie sali sądowej. Obok niego Leist ze skupieniem spogląda na Trybunał, a Meisinger, całkowicie spokojny, patrzy na przemian w ziemię i na czytającego przewodniczącego Trybunału. Daumego opuściła zupełnie równowaga, jego małe oczka biegają niespokojnie po całej sali”.
Kary śmierci wobec Meisingera i Daumego wykonano 7 marca 1947 r. Dzień później na szubienicy zawisł Fischer. Leist w 1954 r. wyszedł na wolność i do śmierci w roku 1967 mieszkał w RFN.
***
Zbrodnie niemieckie w okupowanej Warszawie i dystrykcie warszawskim od lat stanowią przedmiot badań Instytutu Pamięci Narodowej. Efektem są liczne publikacje.
Wątki związane z procesem „katów Warszawy” pojawiają się w monografii dr Joanny Lubeckiej Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym (Kraków 2021):
O zbrodniczej działalności Ludwiga Fischera szerzej opowiada prokurator IPN Marek Rabiega:
Wiele materiałów o zbrodniach niemieckich w dystrykcie warszawskim i ich sądowym rozliczeniom jest dostępnych w portalu IPN przystanekhistoria.pl i na innych stronach Instytutu, zob. np.:
- Zbrodniarze pod sąd! – czyli o powołaniu Najwyższego Trybunału Narodowego
- Teoretycznie obrońcą mógł być każdy
- Zbrodnia w Ogrodach Sejmowych
- Wrzesień 1939
- Ludobójstwo Niemiec na narodzie polskim (1939–1945)
- Szucha 25. Pierwsze ministerstwo wolnej Polski
- Ekspertyza w sprawie obozu przejściowego w Pruszkowie (Durchgangslager 121 Pruszków) i jego statusu