Instytut Pamięci Narodowej 19 lutego 1947 r. w Londynie powołano Studium Polski Podziemnej - Komunikaty -

Jedną z najbardziej zasłużonych instytucji na Zachodzie formalnie powołano do życia 19 lutego 1947 r. Wśród założycieli SPP znajdowali się czołowi żołnierze Polskiego Państwa Podziemnego jak chociażby: gen. Tadeusz Bór-Komorowski, gen. Tadeusz Pełczyński, płk Kazimierz Iranek-Osmecki, gen. Antoni Chruściel, kpt. Jan Nowak-Jeziorański, kpt. Andrzej Pomian, czy też kpt. Tadeusz Żenczykowski-Zawadzki. Głównym założeniem nowopowstałej instytucji miało być gromadzenie materiałów dotyczących Polskiego Państwa Podziemnego. Podkreślono konieczność prowadzenia działalności edukacyjnej oraz walki z kłamstwami propagandy komunistycznej wobec działalności Armii Krajowej poprzez prowadzenie własnej akcji wydawniczej.

Początkowa siedziba SPP mieściła się przy 32 Gledstanes Road w dzielnicy Barons Court. Następną zlokalizowano w budynku przy 167 Westbourne Grove w dzielnicy Nothing Hill Gate. Warto wspomnieć, że mieściły się tam również siedziby Polskiego Ruchu Wolnościowego „Niepodległość i Demokracja” (PRW „NiD”), „Trybuny” oraz Zarządu Głównego Koła byłych żołnierzy Armii Krajowej. W sierpniu 1948 r. za kwotę 4975 funtów zakupiono dom przy ulicy 11 Leopold Road w pobliżu stacji Ealing Common. Budynek pozostaje siedzibą SPP do dnia dzisiejszego. Opiekę nad nim sprawowali kolejno: mjr Tadeusz Klimowski, kpr. Jerzy Hołownia, Wanda i gen. Tadeusz Pełczyńscy, ppłk Jerzy Fryzendorf, Zofia i Krzysztof Dobrowolscy oraz Antonina i kpt. Piotr Kalinowscy. Do 1988 r. część domu wynajmowano, dzięki czemu instytucja otrzymywała z tego tytułu fundusze.

Od 1948 r. do SPP zaczęły spływać archiwalia. Trzon zbiorów stanowiły dwa zespoły: Oddziału Sztabu Naczelnego Wodza i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W 1949 r. przejęto akta Głównej Komisji Weryfikacyjnej AK. Dokumentację dotyczącą działalności kolejnych komisji ostatecznie przekazano w latach 90. XX wieku. W związku z sytuacją międzynarodową, w latach 50. XX wieku przeprowadzono częściową ewakuację zbiorów SPP z Londynu do Szkocji do Gasku. Akta wróciły do stolicy Albionu dopiero w latach 70. XX wieku. W zbiorach SPP znajdują się również relacje żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego, broszury, afisze oraz prasa konspiracyjna, bogata kolekcja fotografii, a także 63 kolekcje rzeczowe oraz osobowe.

Szczególnie ciężkim okresem dla Studium Polski Podziemnej był okres komunizmu. Propaganda komunistyczna w zniekształconym i w fałszywym świetle ukazywała historię Polskiego Państwa Podziemnego. Przeciwko działaczom Studium Polski Podziemnej prowadzono kampanię nienawiści i oszczerstw w której dyskredytowano ich zasługi w okresie okupacji niemieckiej. 26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej pozbawił jednego z założycieli Studium – gen. Chruściela obywatelstwa polskiego i stopnia generała.

Andrzej Czechowicz zaś kolejnego założyciela SPP – kpt. Żenczykowskiego-Zawadzkiego – przedstawił jako „Goebbelsa obozu sanacyjnego, agenta i kolaboranta”. Pomimo fałszywych oskarżeń SPP kontynuowało swoją działalność.

Jednym z założeń statusowych SPP jest również prowadzenie wspomnianej wcześniej działalności wydawniczej. Nie sposób nie wspomnieć o monumentalnym wydawnictwie „Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945”, którego pierwszy tom ukazał się w 1970 r. Stało się ono podstawowym źródłem wiadomości dla badaczy Polskiego Państwa Podziemnego. Łącznie w latach 1970-89 w ramach zbioru „Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945” opublikowano sześć tomów.

Wart podkreślenia jest fakt wieloletniej współpracy Instytutu Pamięci Narodowej ze Studium Polski Podziemnej. Umowę o współpracy pomiędzy instytucjami zawarto 30 stycznia 2008 r. w Londynie. Zakłada m.in. opracowywanie materiałów archiwalnych z zasobu SPP oraz reedycję serii wydawniczej „Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945”. Umowa reguluje również współpracę w zakresie dokumentacji oraz badań naukowych. Strony zobowiązały się także do opracowywania zespołów, zbiorów i kolekcji archiwalnych, będących w posiadaniu Studium Polski Podziemnej, oraz edycji źródeł znajdujących się w obu Instytucjach w formie serii wydawniczych. Instytut Pamięci Narodowej wspiera też wydawanie corocznego „Biuletynu Informacyjnego Studium Polski Podziemnej”.

***

W 2015 r. Instytut Pamięci Narodowej we współpracy z Studium Polski Podziemnej – Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie, wydał reedycję monumentalnej książki pt. „Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I, cz. 1. Wrzesień 1939 – czerwiec 1941”, wydanie II (poprawione i uzupełnione). Opublikowane w t. I dokumenty przedstawiają w miarę pełny obraz organizacji i działalności Związku Walki Zbrojnej w latach 1939–1941, do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej. W 2019 r. ukazał się t. II. Kolejne tomy będą ukazywały się sukcesywnie jako wspólne przedsięwzięcie Studium Polski Podziemnej w Londynie oraz Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie.  Niniejszy tytuł dostępny jest stacjonarnie oraz online pod poniższym linkiem.

W 2018 r. IPN wydał książkę pt. „Ludwik Muzyczka ps. Benedykt (1900-1977). Materiały historyczne do dziejów Komendy Głównej Armii Krajowej” autorstwa Stanisława Salmonowicza. Ludwik Muzyczka był jednym z najmłodszych legionistów, walczył podczas wojny 1918-1921 i II wojny światowej. W okresie dwudziestolecia był działaczem młodzieżowym, lewicowym, piłsudczykiem, urzędnikiem, członkiem Związku Strzeleckiego. Podczas II wojny światowej odegrał dużą rolę w tworzeniu Państwa Podziemnego, szczególnie na obszarach: organizacyjnym, politycznym i społecznym. Prezentowana publikacja jest szerszym ujęciem biografii Muzyczki, koncentruje się zwłaszcza na okresie od 1939 r. Autor wykorzystał w niej notatki z rozmów z Muzyczką, rozmowy zapamiętane, dokumenty prywatnych archiwaliów oraz akta IPN, opracował też kilka szczegółowych szkiców. Niniejszy tytuł dostępny jest stacjonarnie oraz online pod poniższym linkiem. 

Wiele materiałów, dotyczących Armii Krajowej, jest dostępnych w portalu IPN przystanekhistoria.pl, na innych stronach Instytutu Pamięci Narodowej oraz na kanale IPNtv:

• Karolina Trzeskowska-Kubasik, Studium Polski Podziemnej w Londynie – zarys działalności
• Karolina Trzeskowska-Kubasik, Działalność Koła byłych żołnierzy Armii Krajowej w Londynie
• Karolina Trzeskowska-Kubasik, Propagandowy obraz Armii Krajowej w świetle podręczników szkolnych w latach 1944-1956
• Dodatek historyczny kieleckiej delegatury IPN poświęcony przekształceniu ZWZ w AK (14 lutego 1942 r.)
• Dodatek prasowy IPN do tygodnika „Gość Niedzielny” z 25 września 2022 z okazji 80. rocznicy powstania Armii Krajowej