E-Księgarnia
Видання IPN укр-
Sygnatariusze porozumienia białowieskiego (domena publiczna, wikimedia.org)
W 1991 r. Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich znajdował się w dramatycznie głębokim kryzysie ekonomicznym. 24 sierpnia 1991 r. deklarację niepodległości uchwaliła Rada Najwyższa Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, a 25 sierpnia 1991 r. Rada Najwyższa Białoruskiej SRS. Borys Jelcyn, pełniący urząd prezydenta Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Sowieckiej, a zarazem będący liderem obozu demokratycznego, toczył nieformalną walkę o Kreml z prezydentem Związku Sowieckiego Michaiłem Gorbaczowem. Ponieważ Borys Jelcyn nie mógł formalnie usunąć urzędującego prezydenta, postanowił zlikwidować państwo, któremu ten prezydent przewodził.
Nastąpiło to w dniach 7-8 grudnia 1991 r. podczas spotkania w rezydencji rządowej w Wiskulach w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. W spotkaniu brali udział: Borys Jelcyn, Leonid Krawczuk i Stanisław Szuszkiewicz. Spotkanie w Białowieży miało pierwotnie służyć rozwiązaniu doraźnych problemów z dostawami rosyjskiego gazu i ropy naftowej na Białoruś i Ukrainę. Rozmowy z czasem objęły szerszą tematykę, a przywódcy doszli do wniosku, że „jedyną decyzją, jaką mogą podjąć, jest rozwiązanie ZSRS” – wspominał Stanisław Szuszkiewicz, ówczesny przywódca Białorusi. „Gdy podpisywaliśmy porozumienia białowieskie, Związek Sowiecki już nie istniał. Wydarzenia 8 grudnia były tylko konstatacją tego faktu” – nadmieniał Szuszkiewicz.
Na podstawie podpisanego dokumentu w miejsce Związku Sowieckiego powołano Wspólnotę Niepodległych Państw. Następnie sygnatariusze umowy zadbali o szybkie ratyfikowanie porozumienia białowieskiego. 10 grudnia umowę ratyfikowały ukraiński i białoruski parlament narodowy, a 12 grudnia parlament rosyjski. 13 grudnia chęć przystąpienia do WNP zgłosiły republiki azjatyckie ZSRS: Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. 21 grudnia na konferencji w kazachskiej Ałma-Acie podpisano specjalny protokół dotyczący celów i zasad Wspólnoty Niepodległych Państw.
Michaił Gorbaczow ustąpił ze stanowiska prezydenta ZSRS wieczorem 25 grudnia. Chwilę potem na Kremlu opuszczono czerwoną flagę. Był to formalny i definitywny koniec Związku Sowieckiego, który – gdyby przetrwał – obchodziłby w tym roku setną rocznicę powstania.
--
Zapraszamy do zapoznania z publikacjami Instytutu Pamięci Narodowej poświęconymi ZSRS. W 2020 r. ukazał się dwujęzyczny album „Najbardziej tajemniczy kraj świata”. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959 / The Most Mysterious of Countries. The Soviet Union in the Photographs and Writings of Julien H. Bryan 1930–1959.
Tematyce Polaków w ZSRS poświęcona jest publikacja Zostali na Wschodzie. Słownik inteligencji polskiej w ZSRS 1945–1991. IPN opublikował dwa tomy tego słownika.
W cyklu „Historia zza kulis” 11 października 2022 r. w Centralnym Przystanku Historia IPN im. Janusza Kurtyki w Warszawie odbyło się spotkanie otwarte zatytułowane „Rosja”. Zapraszamy do zapoznania się z nim na naszym kanale IPNtvPL: