Nawigacja

Komunikaty

103 lata temu wybuchło I Powstanie Śląskie

Małgorzata Frydrych- Dominiak
Data publikacji 16.08.2022

W kopalni „Mysłowice” 15 sierpnia 1919 r. odbyła się manifestacja górników i ich rodzin, żądających wypłacenia zaległego wynagrodzenia. Podczas tłumienia manifestacji niemieccy żołnierze otworzyli ogień w stronę górników, w wyniku czego zginęło 7 mężczyzn, 2 kobiety i trzynastoletni chłopiec. Było to bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania.

  • 81-306700

Część oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, pod dowództwem Alfonsa Zgrzebnioka, w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. przystąpiła do działań zbrojnych. W pierwszym dniu powstania walki skoncentrowały się we wschodniej części powiatu pszczyńskiego, wzdłuż granicy z Polską. Niepowodzeniem zakończyła się próba przejęcia przez powstańców samej Pszczyny. Niemcy byli dobrze przygotowani, policja już wcześniej znała plany polskie, a patrole niemieckie uniemożliwiły koncentrację peowiaków. Niepowodzeniem zakończyła się także akcja POW G. Śl. w Mikołowie, chociaż tutaj podczas walk Niemcy ponieśli straty w ludziach.

O wiele lepiej działania powstańcze rozwijały się w gminach wiejskich we wschodniej części powiatu pszczyńskiego. Przejściowo udało się zająć Bieruń, Bijasowice, Jedlinę i Tychy, natomiast w Czułowie zmuszono do kapitulacji kilkunastoosobowy oddział niemiecki. 17 sierpnia nastąpił także atak oddziału ochotniczego, sformowanego z uciekinierów z Górnego Śląska w nadgranicznych Piotrowicach. 18 sierpnia potyczki trwały w innych powiatach Górnego Śląska: bytomskiego, chorzowskiego, gliwickiego, katowickiego i tarnogórskiego. Tego dnia powstańcom nie udało się opanować żadnego miasta powiatowego.

Kontratak wojsk niemieckich stacjonujących na Śląsku nastąpił 19 sierpnia. Wobec zdecydowanej przewagi niemieckiej (na Górnym Śląsku stacjonowało około 80 tys. żołnierzy niemieckich) powstańcy musieli się wycofać do Polski. Rząd polski, nie mogąc interweniować zbrojnie, zintensyfikował swoje wysiłki dyplomatyczne, by skłonić wielkie mocarstwa do interwencji na Górnym Śląsku. 23 sierpnia strona polska podjęła ostateczną próbę ożywienia działań powstańczych przy pomocy oddziałów przygotowanych i uzbrojonych przez Wojsko Polskie, ale nie wpłynęło to już na wynik Powstania.

Wobec wielkiej przewagi niemieckiej Alfons Zgrzebniok 24 sierpnia 1919 r. podjął decyzję o zakończeniu walk. Górny Śląsk opuściło ponad 20 tys. osób, w tym ponad 9 tys. powstańców i działaczy niepodległościowych. Większość z nich trafiła do obozów dla uchodźców, rozmieszczonych wzdłuż granicy po polskiej stronie, a na Górny Śląsk spadły represje niemieckie.

W Berlinie, 1 października 1919 r., pełnomocnicy rządów polskiego i niemieckiego podpisali umowę amnestyjną. Uchodźcy stopniowo zaczęli powracać na Górny Śląsk, by rozpocząć kolejny rozdział w walce o polski Śląsk.

Instytut Pamięci Narodowej zagadnieniu I Powstania Śląskiego i tematyce górnośląskiej poświęcił kilka publikacji, m.in.:

  • Zbigniew Gołasz, „Oczy całego świata skierowane są teraz na Górny Śląsk”. Rok 1919 na Górnym Śląsku,
  • Rok 1919 na Górnym Śląsku. Czas eskalacji konfliktów, red. Krzysztof Gwóźdź, Sebastian Rosenbaum.

 

Zapraszamy również do zapoznania się z materiałami Instytutu Pamięci Narodowej poświęconymi tematyce Powstań Śląskich dostępnymi na portalu przystanekhistoria.pl:

https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/53335,Powstania-Slaskie.html

https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/powstania-slaskie/81122,Przybyli-po-wyplate-gornicy.html

 

Informacje o wydarzeniach poprzedzających wybuch powstania, jego przebiegu i skutkach znajdziecie Państwo także na naszej wystawie „Rok 1919 na Górnym Śląsku” dostępnej online pod adresem https://edukacja.ipn.gov.pl/edu/oben/katowice/wystawy-w-regionie/wystawy-w-regionie-do-w/112259,Rok-1919-na-Gornym-Slasku.html

 

do góry