Nawigacja

Komunikaty

90. rocznica podpisania paktu o nieagresji między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich

Agnieszka Wygoda
Data publikacji 22.07.2022

Pakt o nieagresji między Rzecząpospolitą Polską a ZSRS został podpisany w Moskwie 25 lipca 1932 r. na trzy lata. Pomimo przedłużenia w maju 1934 r. okresu jego obowiązywania do końca 1945 r., pakt został złamany 17 września 1939 r. wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej na terytorium II RP. Już tajny protokół do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. przewidywał likwidację Rzeczypospolitej przez III Rzeszę i ZSRS. Był więc aktem sprzecznym z traktatem z 1932 r.

  • Poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny RP w ZSRS Stanisław Patek na Dworcu Głównym w Warszawie przed wyjazdem do Moskwy 03.07.1932 r., fot. z zasobu NAC
    Poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny RP w ZSRS Stanisław Patek na Dworcu Głównym w Warszawie przed wyjazdem do Moskwy 03.07.1932 r., fot. z zasobu NAC

Na początku lat trzydziestych XX wieku sytuacja międzynarodowa skłaniała polityków polskich, jak i sowieckich do porozumienia. Niepokój w obu państwach budziły nastroje nacjonalistyczne w Niemczech oraz coraz większe wpływy Hitlera i partii nazistowskiej. Polska szukała gwarancji bezpieczeństwa, opartej na porozumieniach i układach oraz liczyła na wzmocnienie swojej pozycji w Europie Środkowej. Stalin zaś chciał zagwarantować sobie nieprzystąpienie Polski do ewentualnego bloku antysowieckiego, zbudowanego przez Anglię, Francję i Niemcy, szczególnie, że na Dalekim Wschodzie wzrastała potęga militarna Japonii, zagrażająca nie tylko Chinom, ale także Związkowi Sowieckiemu.

W podpisanym 25 lipca 1932 r. w Moskwie przez Stanisława Patka, posła RP w Moskwie oraz Nikołaja Krestinskiego, wicekomisarza spraw zagranicznych w Komisariacie Spraw Zagranicznych (NKID) ZSRS, polsko-sowieckim pakcie o nieagresji obie strony wyrzekały się wojny jako „narzędzia polityki narodowej w ich wzajemnych stosunkach”. Zobowiązywały się do powstrzymywania od napaści jedna na drugą, zarówno samodzielnie, jak i wspólnie z innymi mocarstwami. Działaniami sprzecznymi z podpisanym układem miał być każdy akt naruszający całość i nietykalność terytorium lub niepodległość polityczną którejś ze stron.

W traktacie Polska i Związek Sowiecki zobowiązywały się nie brać udziału w żadnych porozumieniach wrogich wobec drugiej strony. W art. 2 stwierdzano, że w przypadku napaści przez państwo trzecie na jednego z sygnatariuszy paktu, druga strona nie udzieli agresorowi pomocy czy poparcia, choćby pośredniej „przez cały czas trwania zatargu”.

Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych nastąpiła w Warszawie 23 grudnia 1932 r. Zgodnie z art. 6 Paktu oznaczało to wejście w życie jego postanowień. Pakt zawarty został na trzy lata, z możliwością przedłużenia na kolejne dwa. Jednak już 5 maja 1934 r. został przedłużony do 31 grudnia 1945 r. I chociaż po podpisaniu paktu stosunki polsko-sowieckie na pewien czas wyraźnie się poprawiły, to postanowienia w nim zawarte nie uchroniły państwa polskiego przed napaścią Związku Sowieckiego z września 1939 r.

Tajny protokół do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r., zawierający postanowienia o podziale stref wpływów był aktem sprzecznym z paktem o nieagresji z 1932 r. Dokonując 17 września 1939 r. zbrojnej napaści na Polskę, Związek Sowiecki tylko formalizował swoje działania, jednostronnie uznając układ z 1932 r. za nieistniejący, pod pretekstem „zaprzestania istnienia państwa polskiego”. Wszak Hitler, za pośrednictwem niemieckiego ambasadora w Moskwie, był informowany nie tylko o terminie sowieckiej agresji na Polskę, ale także o tym, w jaki sposób będzie ona uzasadniana w oficjalnej propagandzie na świecie.

***

Polecamy:

Omówienie kwestii związanych z paktem Ribbetrop-Mołotow znajdziecie Państwo w książce „Po jednej i drugiej stronie linii Ribbentrop-Mołotow. Okupacja niemiecka i sowiecka ziem polskich w latach 1939–1941 w porównaniu” wydanej przez Instytut Pamięci Narodowej w 2020 r.

do góry