Nawigacja

Komunikaty

Wojciech Jaruzelski – pierwszy i ostatni prezydent Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej

Małgorzata Frydrych- Dominiak
Data publikacji 18.07.2022

33 lata temu 19 lipca 1989 r. Zgromadzenie Narodowe PRL wybrało gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta PRL. Za głosowało 270 członków Zgromadzenia, przeciw głosowało 233, wstrzymało się od głosu 34. O jego wyborze zdecydowała postawa posłów i senatorów wybranych z list „Solidarności”. Komunistyczny przywódca jako głowa państwa miał być „kompromisem” pomiędzy władzą a opozycją i gwarancją zachowania części dotychczasowych wpływów przez komunistów.

  • IPNBy-15-1-2-6-1_LIGHT Trybuna honorowa - gen. armii Wojciech Jaruzelski (w centrum), po prawej - marszałek Polski Michał Rola-Żymierski, w otoczeniu dostojników państwowych

Kandydatura Jaruzelskiego została zgłoszona przez Mariana Orzechowskiego, szefa klubu poselskiego PZPR. „Generał armii Wojciech Jaruzelski – wybitny Polak, dzielny żołnierz jest człowiekiem ogromnej pracowitości, obowiązku i osobistej skromności. Jest żarliwym zwolennikiem przepojonego humanizmem demokratycznego socjalizmu” – mówił poseł Orzechowski o byłym przywódcy junty wojskowej.

Wybór Jaruzelskiego był dla komunistów (i nie tylko) sprawą kluczową; miał gwarantować zachowanie okrągłostołowego kompromisu, wzmocnić władzę centralną oraz pomóc w integracji społeczeństwa i stabilizacji nastrojów. Protesty przeciwko tej kandydaturze wywoływały brutalną nieraz reakcję aparatu policyjnego. MSW rządził w tym czasie gen. Czesław Kiszczak, działały SB i ZOMO.

W związku z możliwością wyboru generała na najwyższy urząd w państwie Krajowa Rada Koordynacyjna Federacji Młodzieży Walczącej zapowiedziała 31 maja dniem ogólnopolskiego protestu młodzieży:

 

„Nie zgadzamy się, aby człowiek, który jest odpowiedzialny za wprowadzenie stanu wojennego, śmierć wielu Polaków, a także za spowodowanie katastrofalnego kryzysu gospodarczego, kandydował na prezydenta i miał nieograniczoną władzę przez 6 lat. Uważamy, że gen. Wojciech Jaruzelski nie jest osobą godną zaufania i kompetentną, aby sprawować ów urząd!”

 

Do najostrzejszych protestów doszło w Warszawie, gdzie Liberalno-Demokratyczna Partia „Niepodległość”, Międzyzakładowy Robotniczy Komitet Solidarności i Solidarność Walcząca już 30 czerwca zorganizowały nielegalną manifestację „Jaruzelski, musisz odejść!” W tłumie dominowała mozaika młodych radykałów z różnych środowisk opozycyjnych. „Organizacyjna afiliacja” nie miała większego znaczenia; młodych łączyła ponadśrodowiskowa nienawiść do „czerwonego” i okrągłostołowej koncyliacji. Demonstranci żądali wycofania się Jaruzelskiego z życia publicznego. Ostatecznie kandydatura Jaruzelskiego stała się faktem dokonanym i demonstranci nie mieli żadnego wpływu na przebieg sytuacji.

Wojciech Jaruzelski, obejmując urząd prezydenta PRL, popierał wszystkie działania reformatorskie rządu Tadeusza Mazowieckiego, włącznie z pakietem ustaw ekonomicznych będących faktycznym demontażem „realnego socjalizmu”. Niemal zupełnie odcinał się od swojej dawnej partii. Wziął jednak symboliczny udział w ostatnim zjeździe PZPR w styczniu 1990 r. Gościł zarówno na posiedzeniach przywódców Układu Warszawskiego i RWPG, jak i na szczycie ekonomicznym w Davos. 13 kwietnia 1990 r. podczas oficjalnej wizyty w Związku Sowieckim otrzymał od Michaiła Gorbaczowa kopie dokumentów dotyczących zbrodni katyńskiej z 1940 r.

Wiosną 1990 r. pojawiły się pierwsze głosy domagające się „przyspieszenia” przemian, w tym m.in. ustąpienia Jaruzelskiego. 18 września 1990 r., po spotkaniu z udziałem Jaruzelskiego, Wałęsy i Mazowieckiego zorganizowanym w Domu Arcybiskupów Warszawskich, generał ogłosił, że ustąpi ze stanowiska (w tym momencie, po zmianie nazwy państwa, już jako pierwszy prezydent RP). Uzgodniono również projekt zmian w konstytucji dopuszczających wybór pierwszego obywatela w głosowaniu powszechnym.

Następnego dnia tj. 19 września 1990 r. przesłał do marszałka Sejmu Mikołaja Kozakiewicza projekt ustawy konstytucyjnej skracający jego kadencję oraz wprowadzający do porządku konstytucyjnego wybory powszechne prezydenta RP. W konsekwencji z chwilą objęcia urzędu przez nowo wybranego prezydenta elekta Lecha Wałęsy 22 grudnia 1990 r. na mocy art. 2 Ustawy z dnia 27 września 1990 o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wygasła kadencja prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego.

***

W dniach 13–14 grudnia 2021 r. w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia”, przy ul. Marszałkowskiej 21/25 w Warszawie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa  pt. „Obrachunek z dekadą Jaruzelskiego, czyli jak dziś oceniamy ostatnie lata PRL (1981–1989). Przyczynek do bilansu historii politycznej”, zorganizowanej przez Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie. Obrady otworzył prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki, na inauguracji obecni byli także dr hab. Karol Polejowski i dr Mateusz Szpytma  – zastępcy prezesa IPN. Referat wstępny wygłosił prof. Antoni Dudek.

 

Zapraszamy do obejrzenia retransmisji pod poniższym linkiem: https://cutt.ly/0K7WGR2

***

W 2018 r. nakładem wyd. IPN ukazała się książka pt. „Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952-1989) autora Michała Siedziako. Książka stanowi wielopłaszczyznową analizę kolejnych wyborów do Sejmu PRL. Autor opisuje kolejne kampanie wyborcze w PRL, społeczną percepcję peerelowskich głosowań, różnego rodzaju formy oporu oraz działania opozycji antykomunistycznej związane z wyborami. Niniejszy tytuł dostępny jest w naszych księgarniach.

Bez wyboru. Głosowania do Sejmu - okładka książki

 

W 2014 r. ukazała się również książka „Wybory i referenda w PRL” pod red. Sebastiana Ligarskiego, Michała Siedziako. Na pracę składa się blisko 40 artykułów, napisanych przez badaczy reprezentujących różne ośrodki i dyscypliny naukowe - historię, politologię i prawo. Artykuły poświęcono następującym zagadnieniom: głosowaniom w latach 1946, 1947 i 1952, wyborom w okresie rządów Władysława Gomułki, w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, propagandzie wyborczej, stosunkowi Kościołów i mniejszości narodowych do wyborów, opozycji i oporowi społecznemu wyrażanemu w okresie akcji wyborczych oraz stosunkowi zagranicy do peerelowskich głosowań. Książka również jest dostępna w naszej księgarni.

 

Wybory i referenda w PRL - okładka książki

Ponadto polecamy artykuły naukowe, które pozwalają przybliżyć postać gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Artykuły i materiały archiwalne dostępne są w portalu przystanekhistoria.pl:

 

do góry