E-Księgarnia23 sierpnia 1939 r. Niemcy i Związek Sowiecki podpisały układ, który otworzył drogę do II wojny światowej i wszystkich jej konsekwencji, m.in. obozów koncentracyjnych, krematoriów i gułagów, a potem długich lat „zimnej wojny”, które dla wielu społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej oznaczały dalsze zniewolenie. W rocznicę podpisania tego porozumienia – znanego jako pakt Ribbentrop-Mołotow – obchodzimy Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych.
Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ESPS) zachęca do udostępniania, dzielenia się i przypinania specjalnego znaczka z czarną wstążką i datą 23 sierpnia. Gest ten ma być wyrazem pamięci o milionach ofiar reżimów totalitarnych, przede wszystkim więźniach obozów koncentracyjnych, zagłady i pracy, sowieckich gułagów czy stalinowskich katowni. Przypinki można zamówić, wysyłając maila na adres office@enrs.eu albo w jednym z miejsc wskazanych na stronie https://enrs.eu/august23. Istnieje także elektroniczna wersja pod postacią nakładki na zdjęcie profilowe na Facebooku. Można ją znaleźć na fanpage’u Sieci: www.facebook.com/enrs.eu lub korzystając z linka bit.ly/23august-fb-frame.
Z okazji Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych ESPS przygotowała kampanię społeczną „Pamiętaj. 23 sierpnia", której celem jest przybliżenie historii osób skrzywdzonych przez systemy totalitarne – komunizm czy nazizm. Kampania przypomina losy osób, które doznały przemocy i prześladowań dokonywanych w imieniu systemów totalitarnych w Europie. W tym roku przybliżona zostanie historia Litwinki niemiecko-żydowskiego pochodzenia Juliany Zarchi, której życie naznaczyły reżimy nazistowski i sowiecki. Kolejne spoty ukażą losy Żydówki Mali Zimetbaum i Polaka Edka Galińskiego, którzy poznali się w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau oraz Petera Mansfelda – najmłodszej ofiary represji po rewolucji węgierskiej z 1956 r.
Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych został proklamowany przez Parlament Europejski 23 września 2008 r. Uroczyste obchody tego dnia zostały po raz pierwszy zorganizowane w 2011 r. w Warszawie. Podpisano wówczas „Deklarację Warszawską”, której sygnatariusze zwrócili uwagę na konieczność podtrzymywania w pamięci Europejczyków zbrodniczych konsekwencji działań reżimów totalitarnych i wezwali Unię Europejską do badania oraz gromadzenia dokumentacji związanej z tymi zbrodniami. W kolejnych latach uroczystości z udziałem ministrów sprawiedliwości państw unijnych odbywały się na Węgrzech, Litwie, Łotwie i w Estonii.
Europejska Sieć Pamięć i Solidarność jest międzynarodowym przedsięwzięciem, które ma na celu badanie, dokumentowanie oraz upowszechnianie wiedzy na temat historii Europy XX wieku i sposobów jej upamiętniania ze szczególnym uwzględnieniem okresu dyktatur, wojen i społecznego sprzeciwu wobec zniewolenia. Członkami Sieci są: Niemcy, Polska, Słowacja, Węgry oraz Rumunia. Status obserwatora mają Austria, Łotwa, Czechy i Albania.
***
23 sierpnia w 1939 r. ministrowie spraw zagranicznych III Rzeszy i ZSRS, Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow, podpisali w Moskwie układ o nieagresji, który przesądził o wybuchu wojny, co było równoznaczne z IV rozbiorem ziem polskich. Najważniejszą częścią porozumienia dwóch totalitarnych potęg był dodatkowy, tajny protokół uzgadniający podział Europy Środkowo-Wschodniej (w tym Polski) na niemiecką i sowiecką strefę wpływów. Ustalenia te stanowiły zapowiedź ludobójczej polityki, w tym Holokaustu, a także masowych deportacji oraz represji dokonywanych w imię zbrodniczych idei.
Instytut Pamięci Narodowej od lat realizuje swoją ustawową misję, jaką jest badanie i dokumentowanie totalitarnych zbrodni, a także upamiętnianie ich ofiar. IPN jest jednym z 21 członków założycieli powołanej do życia w 2011 r. Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia, której celem jest współpraca na rzecz rozpowszechniania wiedzy dotyczącej systemów totalitarnych.
Do najważniejszych zadań organizacji należą stworzenie bazy dokumentacji na temat zbrodni komunistycznych z bezpłatnym i nieograniczonym dostępem oraz praca na rzecz edukacji o totalitaryzmach w Europie. Corocznie Platforma Europejskiej Pamięci i Sumienia przyznaje Nagrodę za wkład wniesiony w działania skierowane przeciwko odradzającym się reżimom totalitarnym.
Jednym z projektów Platformy, w którym uczestniczy IPN jest JUSTICE 2.0 („Sprawiedliwość 2.0") – dotyczy on powołania międzynarodowego mechanizmu rozliczenia zbrodni komunistycznych. Zarząd Platformy jednogłośnie przychylił się do polskiej propozycji stworzenia trybunału o charakterze międzynarodowym, który zająłby się tym problemem. Propozycja IPN w sprawie utworzenia międzynarodowego trybunału stanowi istotny wkład do działalności Platformy, stając się jednym z priorytetów organizacji.
Z inicjatywy Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia oraz dzięki nadesłanym przez nią materiałom prokuratorzy IPN w Krakowie prowadzą śledztwo w sprawie zabójstw 30 obywateli polskich na granicy czechosłowacko-austriackiej w latach 1948–89. Ofiary te zostały śmiertelnie porażone prądem podczas próby przekroczenia granicy. Komunistyczne władze nie pozwalały na umieszczanie jakichkolwiek ostrzeżeń o takim zagrożeniu w razie podejmowania prób ucieczki. Osoby mogące ponosić odpowiedzialność karną za te przestępstwa żyją wciąż na terenie dawnej Czechosłowacji.