E-Księgarnia
► Gdzie kupić publikacje
► ksiegarniaipn.pl
Publikacja stanowi edycję źródłową, opatrzoną obszernym wstępem, zawierającą 20 dokumentów (sprawozdania rezydentur krajowych Departamentu I MSW oraz podsumowanie aktywności wywiadu naukowo-technicznego MSW w latach 1987–1989). Dokumenty przedstawione w publikacji są podstawowym źródłem do analizy działalności służb specjalnych PRL, prezentując efekty pracy pionu wywiadu naukowo-technicznego MSW w ostatnich dwóch dekadach istnienia PRL.
Górny Śląsk, a szczególnie jego część przemysłowa, przyciągał prominentnych gości zarówno w okresie międzywojennym, w czasie wojny, jak i w latach Polski Ludowej. Chodziło wszak o najważniejszy, strategiczny region przemysłowy kraju. Żelaznym punktem programu wizyt dygnitarzy partyjnych i państwowych były więc odwiedziny kluczowych zakładów pracy województwa śląskiego/katowickiego, czemu nieodmiennie towarzyszył rozbudowany ceremoniał oraz propagandowa otoczka. Opisujemy więc w niniejszym, czternastym już, numerze „CzasyPisma”, pobyt w Katowicach zarówno dygnitarza nazistowskiego, „wirtuoza” propagandy Josepha Goebbelsa, jak i komunistycznych przywódców Związku Sowieckiego – premiera ZSRR Nikołaja Bułganina, marszałka Gieorgija Żukowa i pierwszego sekretarza sowieckiej partii komunistycznej – Nikity Chruszczowa. Piszemy też o nietypowym przemówieniu i potajemnej grze w ping-ponga w Katowicach Fidela Castro, przywódcy rewolucyjnej Kuby. Choć wszyscy zapewne pamiętają słynną zabrzańską wypowiedź prezydenta Francji, Charlesa de Gaulle’a, my piszemy o jego odwiedzinach z perspektywy działań „zabezpieczających” Służby Bezpieczeństwa. Nie mogliśmy oczywiście pominąć najważniejszej i historycznej wizyty głowy Kościoła katolickiego na katowickim Muchowcu – w 1983 r. gościł tu po raz pierwszy jako papież Jan Paweł II. Ale tropiąc niezwykłych gości, cofamy się też do lat po pierwszej wojnie światowej i za pośrednictwem niepublikowanych dotąd zdjęć ukazujemy obecność wojsk francuskich, włoskich i brytyjskich w naszym regionie w latach 1920–1922, jak również sceny z pobytu wysokich przedstawicieli władz Rzeczypospolitej w międzywojennym województwie śląskim.
Niedawno minęła setna rocznica zakończenia Wielkiej Wojny. Piszemy więc o życiu codziennym Górnoślązaków w cieniu tego światowego konfliktu zbrojnego. Do tematyki wojennej, acz dotyczącej drugiej wojny światowej, nawiązuje szkic Nowozelandczyka Alana Woodsa, opisującego perypetie swego ojca, który jako jeniec wojenny trafił do obozu pracy przymusowej w okręgu przemysłowym. Również dość egzotyczny jest przypadek Harolda Webba, żołnierza armii amerykańskiej w czasie wojny koreańskiej, który przeszedł na stronę komunistyczną i po pobycie w Chinach znalazł się w Katowicach. Kilka kolejnych tekstów poświęconych jest literackim reakcjom na rzeczywistość obozu koncentracyjnego oraz stalinizm. Nie zapomnieliśmy również o kibicach sportowych – opisujemy epizod biografii legendarnego bramkarza Huberta Kostki oraz czasy świetności jastrzębskiego boksu. W numerze można też przeczytać o rzekomych zamachach na Edwarda Gierka w Katowicach, wspomnieniach Marca 1968 r. oraz rocznicy Kongresu Polaków w Berlinie z 1938 r.
Wydawnictwo zawiera edycję 194 relacji, dotyczących pomocy udzielanej Żydom przez Polaków na terenie dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1945. Materiały te – obecnie przechowywane w zasobie Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – zostały zgromadzone przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, w ramach wieloletniego śledztwa prowadzonego przez prokuratora Wacława Bielawskiego. Autorami świadectw są zarówno Polacy, jak i ocaleni z Holocaustu Żydzi. Chociaż znaczna część edytowanych źródeł dotyczy wydarzeń mających miejsce w Warszawie, liczne poświęcone zostały przypadkom ratownictwa w prowincjonalnych miejscowościach dystryktu, leżących m.in. w okupacyjnych powiatach Garwolin, Grójec, Łowicz, Mińsk Mazowiecki, Siedlce, Sochaczew, Sokołów itd. Ich tematyka dotyczy m.in. pomocy żywnościowej, wyrabiania fałszywych dokumentów, ułatwiania wyjazdów na inne obszary, wreszcie ukrywania osób prześladowanych przez Niemców w mieszkaniach, domach, zabudowaniach gospodarczych itd. Świadectwa zostały opatrzone obszernym aparatem naukowym, dotyczącym m.in. powojennych kontaktów ocalonych osób z ratownikami, a także honorowania tych drugich tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Prezentowana praca stanowi próbę przedstawienia najważniejszych problemów dotyczących polityki komunistów polskich wobec Stolicy Apostolskiej między 1945 a 1974 r. Cezura początkowa wskazuje na datę ogłoszenia przez władze komunistyczne uchwały, że konkordat zawarty między Polską a Stolicą Apostolską przestał obowiązywać. W konsekwencji obie strony nie utrzymywały stosunków dyplomatycznych. Natomiast w 1974 r. nawiązano niepełne stosunki dyplomatyczne, gdyż powołano zespoły ds. stałych kontaktów roboczych.
W badanym okresie można zaobserwować proces nawiązywania relacji dyplomatycznych: od zerwania stosunków, przez sondaże, nieoficjalne i półoficjalne rozmowy, do wreszcie oficjalnych negocjacji, mających na celu unormowanie relacji polsko-watykańskich.
Relacje ze Stolicą Apostolską były podyktowane zarówno względami polityki wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Władze komunistyczne zdawały sobie sprawę z roli katolicyzmu i Kościoła w społeczeństwie polskim i obaw, jakie rodziły się w nim w związku z formowaniem się polskiego ośrodka władzy w ZSRR. Stosunek komunistów do Stolicy Apostolskiej był swego rodzaju barometrem stosunku do Kościoła w kraju. W pierwszych powojennych latach istotnym celem politycznym było wzmocnienie legitymizacji rządów komunistycznych w Polsce, przez uzyskanie od Stolicy Apostolskiej uznania de iure Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej oraz nowych granic przez zmianę w strukturze administracji kościelnej na byłych niemieckich terenach włączonych do Polski po II wojnie światowej. Stolica Apostolska była wszak jednym z nielicznych podmiotów na arenie międzynarodowej, a na pewno najistotniejszym, który utrzymywał stosunki dyplomatyczne z rządem RP na wychodźstwie, przez co manifestowała opinii międzynarodowej, że nie uznaje legalności władz w Warszawie. Po 1947 r. przez prawie dekadę nie utrzymywano nawet nieoficjalnych kontaktów ze Stolicą Apostolską.
Przez pierwszą powojenną dekadę nie doceniano roli Watykanu w stosunkach międzynarodowych. Obraz i znaczenie Stolicy Apostolskiej w przestrzeni międzynarodowej w myśleniu polskich komunistów zaczęły się zmieniać w czasach pontyfikatu Jana XXIII, szczególnie po interwencji papieża podczas kryzysu berlińskiego (1961 r.) i kryzysu kubańskiego (1962 r.). Od połowy lat 60. XX w., gdy podjęto ponownie nieoficjalne rozmowy z przedstawicielami Stolicy Apostolskiej, dyplomacja polska poruszała w kontaktach z Watykanem głównie trzy zagadnienia z obszaru stosunków międzynarodowych: kwestię granicy zachodniej, zaangażowania papiestwa w tzw. politykę pokojową oraz likwidacji ambasady rządu RP przy Stolicy Apostolskiej, kierowanej przez Kazimierza Papéego. Pierwsza kwestia i całokształt relacji z Niemcami należały do najważniejszych problemów dyplomacji w okresie kierowania partią przez Władysława Gomułkę. Problem ten został ostatecznie rozwiązany już w czasach Gierka. Gdy w 1972 r. ratyfikowano układ PRL-RFN, Paweł VI zrealizował, choć nie w pełni satysfakcjonujący sposób, długoletni postulat władz polskich, dostosowując do granicy na Odrze i Nysie polską administrację kościelną. Równocześnie próbowano wykorzystywać Stolicę Apostolską do wspierania inicjatyw bloku wschodniego w obszarze tzw. polityki pokojowej.
Choć nigdy dla komunistycznych władz stosunki z Watykanem w polskiej polityce zagranicznej nie były najważniejsze, to od połowy lat 60. XX w. były one stałym elementem polityki zagranicznej.
Istotną kwestią jest także zależność polskiej polityki wobec Stolicy Apostolskiej od dyrektyw radzieckich, czy wspólnych działań całego bloku. Wpływ ZSRR na polską politykę wewnętrzną i zagraniczną był największy w pierwszym powojennym dziesięcioleciu. Władysław Gomułka, choć funkcjonował w systemie zależności od wschodniego sąsiada, w niektórych obszarach starał się zachowywać samodzielność. Wydaje się, że w sprawie relacji PRL-Stolica Apostolska taką samodzielność posiadał. Natomiast w okresie Gierka wpływ dyrektyw z Moskwy na polską polityką zagraniczna była ponownie bardzo silny.
Wydaje się, jednak że w całym badanym okresie to wewnętrzna polityka wyznaniowa determinowała dialog ze Stolicą Apostolską i aż do końca lat 70. XX w. jej głównym celem było osłabienie pozycji prymasa przez powołanie alternatywnego dla niego ośrodka podejmowania decyzji dotyczących Kościoła w Polsce. Założenia dotyczące polityki wobec Kościoła, mimo używania haseł „normalizacji”, pozostawały także niezmienne. Celem władz było poddanie go całkowitej kontroli państwa i pozyskanie jako sojusznika w „utrwalaniu socjalizmu”.
Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944–1989”.
Autor wspomnień – Józef Bandzo ps. „Jastrząb” (1923–2016) od 1943 r. był żołnierzem 3. Wileńskiej Brygady AK, dowodzonej przez kpt. Gracjana Froga „Szczerbca”. Stał też na czele drużyny w 1. kompanii por. Romualda Rajsa „Burego”. Brał udział w operacji „Ostra Brama”. Został ciężko ranny pod Murowaną Oszmianką.
W listopadzie 1944 r. aresztowany przez NKWD. Po ucieczce przystąpił do 1. szwadronu por. Zygmunta Błażejewskiego „Zygmunta” w 5. Wileńskiej Brygadzie AK mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Po rozwiązaniu brygady przeszedł do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Na początku 1946 r. wrócił pod rozkazy mjr. „Łupaszki”. Został dowódcą patrolu dywersyjnego. W maju 1946 r. otrzymał awans na stopień porucznika czasu wojny. W lutym 1947 r. na mocy amnestii się ujawnił. Przez wiele lat był inwigilowany i prześladowany. W latach sześćdziesiątych został skazany na karę dożywocia. Lata 1960–1976 spędził w więzieniu.
Józef Bandzo „Jastrząb” został pochowany na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej 43/45 w Warszawie w Kwaterze LB-X-4 (kolumbarium). Postanowieniem z 6 maja 2017 r. został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę i awansowany do stopnia podpułkownika.
Wznawiając w setną rocznicę utworzenia pułku Dzieje ułanów jazłowieckich, których pierwsze wydanie ukazało się trzydzieści lat temu, pragnęliśmy przede wszystkim ponownie złożyć hołd ułanom ówczesnego mjr. Konstantego Plisowskiego, którzy na dalekim Kubaniu, w jakże trudnych warunkach, podjęli starania o wolną Ojczyznę, następnie z bronią w ręku najpierw wywalczyli sobie imię ułanów jazłowieckich, a później skutecznie obronili upragnioną przez wszystkich i niedawno zdobytą niepodległość. Oddajemy cześć kolejnym pokoleniom żołnierzy pułku, którzy w latach 1921–1939 służyli w jego szeregach, a w 1939 r. starali się spełnić nierealny w tamtych warunkach obowiązek obrony państwa. Pamiętamy również o tych, którzy na obczyźnie podjęli trud odtwarzania pułku oraz zachowania jego nazwy i barw, przeobrażenia go w formację pancerną, a później walczyli o niepodległość we Francji, w Belgii, Holandii i Niemczech, a gdy nie było im dane zakosztować owoców zwycięstwa, kontynuowali za granicą swoją misję bez munduru. Pragniemy przypomnieć młodszym pokoleniom dzieje pułku kawalerii, który w II Rzeczypospolitej miał najdłuższą nieprzerwaną historię, a ponadto jako jedyny pułk kawalerii polskiej został odznaczony za dwie kampanie konne.
Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Wojsko Polskie w strukturach państwa w XX wieku”
Publikacja jest zapisem wielogodzinnych rozmów Marzeny Kruk i Edyty Wnuk z Janiną Wasiłojć-Smoleńską ps. „Jachna” (1926–2010), żołnierzem pierwszego oddziału partyzanckiego na Wileńszczyźnie, dowodzonego przez Antoniego Burzyńskiego ps. „Kmicic”, a potem V Brygady Wileńskiej AK, na której czele stał mjr Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka”. Bohaterka opowiada o swoim dzieciństwie, walce w partyzantce, a także działalności w podziemiu niepodległościowym, za którą została skazana na podwójną karę śmierci, zamienioną w wyniku amnestii na piętnaście lat więzienia.
„Tylko te listy po nich pozostały... Korespondencja z zesłania Eugenii i Władysława Simsonów”
Audiobook jest dźwiękowym opracowaniem publikacji Oddziału IPN w Białymstoku z 2011 r., zawierającej 26 listów przesyłanych do rodziny przez Eugenię i Władysława Simsonów, wywiezionych przez Sowietów w 1940 r. z Białowieży do posiołka Gramotucha w obwodzie nowosybirskim
Seria trzech komiksów wzbogaconych o prolog i epilog ukazuje losy jednej z wielu polskich rodzin, rozdartych pomiędzy trzy państwa zaborcze. Ich przedstawiciele – trzej kuzyni: Mikołaj, Jan i Kacper Srebrni, wychowani w duchu patriotycznym przez seniora rodu, powstańca styczniowego dziadka Melchiora – muszą sprostać wyzwaniom I wojny światowej. Ten konflikt międzynarodowy, w którym w trzech różnych armiach walczyły miliony Polaków (często wbrew własnej woli i przeciwko sobie), rodził także realne nadzieje odzyskania niepodległości. O różnych, skomplikowanych i krętych drogach prowadzących do wolnej Polski opowiadają trzy odrębne historie kuzynów.
Komiks ukazuje losy 5. Dywizji Syberyjskiej – jednej z zapomnianych polskich jednostek tworzonych masowo w latach 1914–1920 na terenie Imperium Rosyjskiego. Formacja ta składała się z ochotników z bardzo różnych środowisk: żołnierzy byłej armii rosyjskiej, jeńców z armii austro-węgierskiej, niemieckiej, potomków zesłańców, rzuconych w wir okrutnej wojny domowej rozpętanej przez bolszewików. Mimo ekstremalnie trudnych warunków syberyjskiej zimy potrafili oni do końca zachować bohaterską postawę, z poświęceniem walcząc z przeważającymi siłami wroga.
„303” jest szybką wojenną grą planszową dla dwóch osób. Jeden z graczy dowodzi RAF broniącym Wielkiej Brytanii, a drugi atakuje niemieckim Luftwaffe. Zadaniem lotnictwa Trzeciej Rzeszy jest zbombardowanie Londynu, a celem lotnictwa alianckiego powstrzymanie agresora. Każdy z graczy dysponuje sześcioma różnymi samolotami za pomocą których prowadzi operację wojenną na planszy, nawiązującej do stołu dowodzenia RAF. Podniebne pojedynki rozstrzygane są przy użyciu specjalnie zaprojektowanych kości.
Planszowa gra historyczna przeznaczona dla dwóch osób. Jej akcja rozgrywa się we wrześniu 1939 r. i odtwarza walkę w obronie polskiego nieba, jaką toczyła m.in. 111 eskadra myśliwska. Niemieckie Luftwaffe atakuje stolicę Polski – Warszawę. Zadaniem lotnictwa polskiego jest strącenie niemieckich bombowców zanim dotrą nad miasto. Z pomocą Polakom przychodzi artyleria przeciwlotnicza i ukryte przed wzrokiem Niemców lotniska polowe. Również chmury mogą wprowadzić wiele emocji podczas powietrznych pojedynków. Gra „111” nieprzypadkowo nawiązuje do innej planszowej gry historycznej – „303”. W rocznicę 1 września 1939 roku polscy piloci, latający w barwach 111 eskadry myśliwskiej, rozpoczęli walkę w słynnym Dywizjonie 303. To właśnie oni zadecydowali o alianckim zwycięstwie w Bitwie o Anglię.