E-Księgarnia
Видання IPN укр
6 czerwca 2023 r. o godz. 19.00 czasu lokalnego w Centrum Dziedzictwa Menachema Begina w Jerozolimie odbyło się uroczyste otwarcie wystawy IPN „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”. W wernisażu wzięli udział m.in.: Herzl Makow – prezes Centrum Dziedzictwa Menachema Begina, Paweł Jabłoński – wiceminister spraw zagranicznych, Agata Czaplińska – chargé d‘affaires ambasady RP oraz Magdalena Kusztal – dyrektor Instytutu Polskiego.
Miejsce inauguracji projektu „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” w Jerozolimie wybrano nieprzypadkowo. Pochodzący z Polski Menachem Begin służył w armii generała Andersa, następnie walczył w szeregach Hagany, a później – jako przywódca Irguny – przyczynił się do odzyskania niepodległości przez Izrael.
W przemówieniu podczas otwarcia wystawy dr Karol Nawrocki przypomniał, że wśród żołnierzy generała Andersa, jak i towarzyszącej im ludności cywilnej, wielu było polskich Żydów – obywateli przedwojennej Rzeczypospolitej.
Zanim w roku 1943 dotarli na teren ówczesnego Brytyjskiego Mandatu Palestyny, wspólnie z Polakami przeszli długą drogę, dzieląc z nimi trudy i znoje przymusowego pobytu na nieludzkiej ziemi – w Związku Sowieckim.
Ta odyseja rozpoczęła się jeszcze we wrześniu 1939 roku, wraz z napaścią na Polskę dwóch totalitarnych reżimów: najpierw Rzeszy Niemieckiej, a później komunistycznego ZSRS. O zbrodniczej okupacji niemieckiej tu – w Izraelu – nie muszę szerzej mówić. Zagłada Żydów i eksterminacja ludności polskiej pociągnęły za sobą miliony ofiar.
Pod rządami Adolfa Hitlera Niemcy wymordowały aż sześć milionów Żydów, z których połowa była obywatelami Polski. Zginęli oni tylko dlatego, że urodzili się Żydami. Kilkadziesiąt tysięcy przetrwało dzięki pomocy ze strony Polaków, z których około tysiąca zginęło za podjęcie ryzyka zagrożonego karą śmierci. Rzeczpospolita w wyniku eksterminacji straciła również niemal trzy miliony nieżydowskich Polaków.
– podkreślił prezes IPN. Dr Nawrocki przypomniał, że okrucieństwom wojny winni byli także Sowieci. W ramach zbrodni katyńskiej funkcjonariusze NKWD wymordowali istotną część elit II RP, wśród nich – kilkuset oficerów pochodzenia żydowskiego. Ponadto kilkaset tysięcy polskich obywateli padło ofiarą deportacji w głąb ZSRS z lat 1940–1941. Ucieczką z tej nieludzkiej ziemi było wstąpienie do Armii Andersa.
Ani Polacy, ani Żydzi nie mogli w tym czasie cieszyć się ze swojego państwa. Wielu polskich Żydów walczyło w przeszłości o wolną Polskę – od XVIII wieku. Równocześnie od końca XIX wieku ruch syjonistyczny dążył do odtworzenia – po niemal dwóch tysiącach lat – żydowskiej siedziby narodowej na terenach historycznego Izraela. Władze Rzeczypospolitej przychylnie odniosły się do tego nowego narodowego ruchu żydowskiego. W latach trzydziestych XX wieku szczególnym wsparciem władz II RP mogli się cieszyć syjoniści rewizjoniści. Właśnie z ruchu syjonistów rewizjonistów wywodził się Menachem Begin, późniejszy premier Izraela
– powiedział prezes Instytutu Pamięci Nadodowej.
Gdy polskie wojsko dotarło do Palestyny, część żołnierzy żydowskiego pochodzenia postanowiła opuścić szeregi armii i rozpocząć bój o powrót Izraela na mapy świata. „Żydzi walczą o swą wolność, a ja nie zamierzam stać na ich drodze” – mówił gen. Anders. Jednak część żołnierzy żydowskiego pochodzenia poszła z nim dalej. Na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino nie przypadkiem znajdziemy również nagrobki z gwiazdą Dawida.
Dalej w swoim wystąpieniu dr Karol Nawrocki mówił:
Wystawa Instytutu Pamięci Narodowej „Szlaki nadziei. Odyseja wolności”, przybliża także ten ważny fragment wspólnej polsko-żydowskiej historii. (…) Niech ta ekspozycja będzie przypomnieniem, że – mimo zdarzających się animozji między przedstawicielami naszych narodów – w chwilach trudnych możemy liczyć na wzajemną współpracę. Cześć i Chwała bohaterskim żołnierzom różnych narodowości skupionych w Armii Polskiej pod dowództwem generała Andersa!
O szczegółach projektu „Szlaki nadziei. Odyseja wolności” opowiedziała Agnieszka Jędrzak, dyrektor Biura Współpracy Międzynarodowej. Został zaplanowany na lata 2022–2025. Obejmie swoim zasięgiem ponad 50 państw na całym świecie i jest przykładem przekazu historycznego skierowanego do trudnego, wymagającego odbiorcy, który nie zna historii naszego kraju lub wie o niej bardzo mało. Jego celem jest upamiętnienie wysiłku zbrojnego Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa.
Pretekstem do opowiedzenia o polskiej historii jest wystawa składająca się z dwóch części: ogólnej opowiadającej odyseję Polaków podczas II wojny światowej oraz części lokalnej. Do tej pory ekspozycję prezentowano już m.in. w Kazachstanie, Iranie, Gruzji, RPA, USA i Kanadzie. Towarzyszą jej działania kulturalne, edukacyjne oraz memoratywne.
***
Ziemia Izraela odegrała szczególną rolę w dziejach 2. Korpusu Polskiego, który w drugiej połowie 1943 roku został przegrupowany na teren ówczesnego Brytyjskiego Mandatu Palestyny.
W roku 1942, Polskie Siły Zbrojne, powstałe pod dowództwem gen. Władysława Andersa z uwolnionych z sowieckich łagrów polskich więźniów i jeńców, zostały ewakuowane ze Związku Sowieckiego do Iranu i na Bliski Wschód, skąd później trafiły do Europy i – jako 2 Korpus Polski – toczyły walki na froncie zachodnim. W drodze na Zachód żołnierze Andersa i towarzyszący im cywile stacjonowali na obszarze dzisiejszego Izraela. Wielu z nich zmarło tam z powodu chorób, wypadków podczas ćwiczeń oraz walk toczonych na terenie ówczesnego Brytyjskiego Mandatu Palestyny.
Około trzech tysięcy żołnierzy Armii Andersa narodowości żydowskiej zdecydowało się pozostać w Palestynie i walczyć o powstanie państwa Izrael. Jednym z nich był Menachem Begin, późniejszy premier Izraela, absolwent prawa Uniwersytetu Warszawskiego, były więzień NKWD, zesłany do niewolniczej pracy w GUŁag-u. Swoje tragiczne doświadczenia z nieludzkiej ziemi opisał później we wspomnieniach „Czas białych nocy”. Wraz z Armią Andersa wydostał się ze Związku Sowieckiego i w szeregach polskiego wojska znalazł się na terenie Palestyny. Tutaj zdecydował się zostać i walczyć o nowe państwo.
Otwarcie wystawy zbiegło się z 80. rocznicą powstania 2. Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa w Ziemi Świętej oraz 75. rocznicą powstania Państwa Izrael. Przed uroczystym odsłonięciem ekspozycji przedstawiciele IPN wraz z wiceministrem Jabłońskim zapalili znicze na grobach Polaków na Cmentarzu Katolickim na Syjonie i złożyli wiązanki pod pomnikiem upamiętniającym cywilów oraz żołnierzy gen. Andersa. Widnieje na nim wzruszający napis: „Polska o Was pamięta”. Delegację po zabytkowej nekropolii oprowadził o. Jerzy Kraj — franciszkanin, kierujący Centrum Informacji Chrześcijańskiej w Jerozolimie.
Przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej odwiedzili także Stary Dom Polski prowadzony przez siostry elżbietanki, przeszli Via Dolorosa i wstąpili do Bazyliki Grobu Pańskiego. Udali się też do Ain Karim, gdzie według tradycji chrześcijańskiej miało miejsce nawiedzenie św. Elżbiety i narodziny Jana Chrzciciela. Znajduje się tutaj również Dom Pielgrzyma – dawna siedziba szkoły dla polskiej młodzieży, działającej w latach 1942–1947.
Wystawa IPN „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” w hebrajskiej i angielskiej wersji językowej [do pobrania]
Projekt „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”
W związku z 80. rocznicą rozpoczęcia wędrówki ewakuowanej z ZSRS armii gen. Andersa Instytut Pamięci Narodowej przygotował międzynarodowy projekt edukacyjno-memoratywny „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”, który ma na celu upamiętnienie wysiłku zbrojnego Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa.
Podczas II wojny światowej polscy żołnierze walczyli na wszystkich jej frontach w obronie godności i wolności oraz w imię solidarności z innymi zniewolonymi narodami. Chcemy przypomnieć bohaterskie czyny naszych lotników w Bitwie o Anglię, zapomnianych polskich żołnierzy spod Tobruku, Narwiku czy Monte Cassino.
Projekt planowany jest na lata 2022–2025, obejmie swym zasięgiem ponad 50 państw na całym świecie i jest przykładem polityki historycznej skierowanej do trudnego, wymagającego odbiorcy. Odbiorcy, który nie wie nic albo niewiele o historii Polski. Często też posiada jej bardzo przekłamany, zdeformowany przez różne środki przekazu obraz.
Przez tytułowe „szlaki nadziei” należy rozumieć zbiorowe peregrynacje obywateli polskich w latach II wojny światowej – o charakterze zarówno wojskowym, jak i cywilnym – którym przyświecała myśl o przywróceniu wolności Polsce i światu zniewolonym przez III Rzeszę i jej sojuszników, związane z działalnością legalnych władz Rzeczypospolitej.
► Więcej o projekcie edukacyjno-memoratywnym „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”