Nawigacja

Aktualności

IPN uczcił Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022

W rocznicę wydanego 85 lat temu rozkazu władz sowieckich o uznaniu Polaków w ZSRS za „wrogów państwa sowieckiego” i przystąpieniu do ich wyniszczenia odbyła się w Warszawie uroczystość upamiętniająca ofiary tzw. operacji polskiej NKWD, w wyniku której straciło życie ponad 111 tys. naszych rodaków.

Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)
Uroczystość ku czci Polaków pomordowanych przez Sowietów w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej – Warszawa, 11 sierpnia 2022. Fot. Sławek Kasper (IPN)

Hołd pomordowanym Polakom oddano 11 sierpnia 2021 r. w południe przed pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie, przy ul. Muranowskiej w Warszawie. W uroczystości, zorganizowanej wspólnie przez Instytut Pamięci Narodowej i Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, wzięli udział przedstawiciele władz państwowych i instytucji, duchowieństwa różnych wyznań, wojska i policji. Obecni byli m.in. prof. Piotr Gliński – minister kultury i dziedzictwa narodowego i prof. Sławomir Cenckiewicz – dyrektor Wojskowego Biura Historycznego. Instytut Pamięci Narodowej reprezentował zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski.

List do organizatorów i uczestników uroczystości, odczytany przez szefa Gabinetu Prezydenta RP Pawła Szrota, napisał prezydent Andrzej Duda. Podkreślił w nim, że operacja polska NKWD była wstrząsającym ludobójstwem. „Pochylamy głowy przed ich męczeństwem. Mogiły w Bykowni, Kuropatach, Winnicy i wielu jeszcze miejscach kryją prochy pomordowanych. Cierpienie stało się także udziałem dziesiątek tysięcy pozbawionych wolności, wywiezionych na zsyłki, dręczonych głodem i wyniszczającą pracą, uwięzinych za drutami łagrów. Pamiętamy o nich wszystkich” – napisał w liści prezydent Duda.

Polacy trudno podlegali procesowi komunizacji – zaznaczył podczas wystąpienia na uroczystości zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski. Przypomniał, że podstawą zakwalifikowania do „wrogów państwa sowieckiego” było w tym wypadku etniczne pochodzenie polskie. – Wystarczyło, że nazwisko kończyło się na „ski”, wystarczyło, że ktoś posługiwał się językiem polskim czy wyznawał wiarę przodków – katolicyzm czy prawosławie, już znajdował się na liście podejrzanych, aresztowanych i zamordowanych bądź zesłanych. Był to wyraz rosyjsko-sowieckiej nienawiści w stosunku do wszystkiego, co polskie: do polskiej kultury, tradycji, historii – mówił wiceprezes IPN. – Naszym obowiązkiem dzisiaj jest pamiętać o tamtych ofiarach, o naszych przodkach – Polakach, którzy zapłacili życiem za to, że byli Polakami.

Po oficjalnych wystąpieniach uczestnicy uroczystości odmówili wspólną modlitwę. Na zakończenie odbyła się ceremonia złożenia wieńców przed pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie.

 

Operacja polska NKWD 1937–1938

Po klęsce w wojnie z Rzeczpospolitą w bolszewickim kierownictwie narodziła się koncepcja zsowietyzowania Polaków pozostałych na wschód od linii granicznej wyznaczonej Traktatem Ryskim. Zamierzano uczynić z nich komunistycznych janczarów przydatnych w kolejnej zbrojnej konfrontacji z Polską. Wyznaczono dwa polskie Rejony Narodowe: w 1925 tzw. Marchlewszczyznę na Ukrainie i w 1932 Dzierżyńszczyznę na Białorusi, gdzie osiedlano polskie rodzinny poddawane głębokiej indoktrynacji komunistycznej. Okazało się jednak, że Polacy są odporni na propagandę i nie zamierzają porzucić wiary i tradycji narodowych.

Rejony polskie zostały zlikwidowane, a na podstawie uchwały Rady Komisarzy Ludowych ZSRS z 28 kwietnia 1936 r. około 50 tys. Polaków wywieziono na Syberię i do Kazachstanu. „Ostateczne rozwiązanie” kwestii polskiej przyniósł rozkaz numer 00485 z 11 sierpnia 1937 roku, wydany przez komisarza spraw wewnętrznych Nikołaja Jeżowa i zatwierdzony przez Stalina oraz Biuro Polityczne WKP(b). Polaków w Sowieckiej Rosji uznano za szpiegów „warszawskiego wywiadu”, co było uzasadnieniem dla przystąpienia do „całkowitej likwidacji […] podstawowych zasobów ludzkich polskiego wywiadu w ZSRS”. Akcję przeprowadzono w zawrotnym tempie, wyroki śmierci wydawane w obwodowych komendach NKWD przed wykonaniem miały być zatwierdzane w Moskwie, ale ze względu na narzucone normy do centrali wysyłano listy nazwisk już rozstrzelanych osób – niejednokrotnie po 2 tysiące dziennie.

Starannie zaplanowana eksterminacja objęła również Moskwę i obwód moskiewski, Leningrad, Kraj Dniepropietrowski, Krasnojarsk i całą Syberię. W oparciu o zachowaną dokumentację liczbę wykonanych wyroków szacuje się na przeszło 111 tysięcy, drugie tyle zesłano do więzień i łagrów. W ocenie niektórych historyków łączny bilans ofiar może sięgać 140, a nawet 200 tysięcy.  

Zwłoki pomordowanych wywożono w okoliczne lasy, gdzie w dobrze ukrytych miejscach zakopywano w głębokich dołach. Spoczywają w Bykowni i Kuropatach, a także w Moskwie-Butowie, Lewaszowie pod Petersburgiem, Smoleńsku, Charkowie, Winnicy i wielu innych miejscach.

Zbrodnia, która przyniosła pięciokrotnie większą liczbę ofiar niż zbrodnia katyńska wciąż nie znalazła należnego jej miejsca w zbiorowej pamięci Polaków.

operacja-polska.pl

wystawa „»Operacja polska« NKWD 1937–1938” – do pobrania

zbiór dokumentów Wielki Terror: Operacja Polska 1937–1938 – do pobrania

Anna Zechenter, Operacja polska NKWD 1937–1938. Zagłada na polecenie Stalina

 

do góry