E-Księgarnia
– Te podniszczone dokumenty wyglądają jak puzzle, które trzeba złożyć, aby opowiedzieć pewną historię – mówił prezes IPN dr Karol Nawrocki, podsumowując prace katowickiego Archiwum IPN. – To unikatowy projekt, wyjątkowy w skali całego kraju – podkreślił. Jak dodał, „praca historyków i archiwistów wymaga głębokiej skrupulatności i cierpliwości. (…) To benedyktyńska praca”. – W ciągu kolejnych 15 lat odnajdziemy nowe historie. Z wielką niecierpliwością czekamy na dalsze sukcesy naszych archiwistów – zapowiedział prezes IPN.
Po konferencji prasowej w pracowni archiwalnej przedstawiono metody rekonstrukcji oraz przykłady odzyskanych archiwaliów. W magazynie niejawnym zaprezentowano akta, m.in. pudła zawierające ścinki dokumentów, akta księży, akta zniszczone przy użyciu niszczarek.
* * *
Oddziałowe Archiwum IPN w Katowicach, jako jedyne w kraju, przejęło w 2001 r. od Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Katowicach 267 worów ewakuacyjnych ze zniszczonymi aktami. – Rzeczywistość okazała się ciekawsza i bogatsza (i niewiele mniej sensacyjna) niż fabuła filmu „Psy”: dokumenty w ostatniej wręcz chwili uniknęły zniszczenia, odzyskują życie w rękach archiwistów i, co więcej, służą historykom do odtwarzania przeszłości, a prokuratorom z Biura Lustracyjnego – do jej porządkowania w prowadzonych procesach – przyznaje dr Renata Dziechciarz, naczelnik pionu archiwalnego IPN w Katowicach.
W 2006 r. rozpoczęto systematyczną pracę nad odzyskiwaniem materiałów archiwalnych, w wyniku czego uporządkowano i sklejono 19 000 jednostek archiwalnych spraw operacyjnych i obiektowych, 1 000 jednostek archiwalnych spraw administracyjnych, łącznie to 125 metrów bieżących akt; uporządkowano i sklejono 170 metrów bieżących kart ewidencyjnych. Zrekonstruowane materiały bezpośrednio po zakończeniu działań konserwatorskich są włączane do zasobu i udostępniane na ogólnych zasadach.
W kilku przypadkach odzyskane materiały w znacznej mierze zostały wykorzystane do prowadzonych postępowań lustracyjnych i pozwoliły na uzyskanie orzeczeń skazujących. Dokumenty cieszą się zainteresowaniem naukowców i dziennikarzy. Do archiwaliów zasługujących na szczególną uwagę badaczy należą dokumenty z okresu powojennego (sprawy prowadzone przeciwko członkom Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Narodowych Sił Zbrojnych) oraz z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych (NSZZ „Solidarność”, akta osób internowanych). Sporo jest materiałów dotyczących agentury, kontroli zakładów przemysłowych, fotografii wykonanych osobom śledzonym przez funkcjonariuszy SB, broszur, ulotek czy publikacji MSW. Wśród odzyskanych materiałów operacyjnych znalazło się też ponad tysiąc Teczek Ewidencji Operacyjnej na Księdza (tzw. TEOK).
Tak zwane „materiały z worów” doczekały się już kilku artykułów naukowych i popularnonaukowych, dwóch filmów dokumentalnych: „Potargana historia” w reż. Jędrzeja Lipskiego i Piotra Mielecha (2007) oraz „Pocięty życiorys” w reż. Julity Wołoszyńskiej i Alexa Pavloviča (zrealizowany dla programu TVP 2 w 2012 r.) oraz międzynarodowej konferencji. Stały się też powodem bliskiej współpracy fachowców z archiwów IPN i Instytutu Gaucka oraz wielu działań popularyzujących zasób IPN.
O problemie pracy nad ścinkami można szerzej przeczytać w następujących artykułach:
- Wojciech Krupa, Jarosław Łabowicz, Informacja o dokumentacji pochodzącej z tzw. worków ewakuacyjnych przekazanych przez Urząd Ochrony Państwa do zasobu archiwalnego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, t. 3, s. 197–204
- Anna Badura, Karolina Wieczorek, Międzynarodowa konferencja „Uratowana historia. Wykorzystanie technologii informatycznej w procesie rekonstrukcji zniszczonych materiałów archiwalnych, Katowice, 19 lutego 2014 r., „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2015, t. 8, s. 319–322
- Wojciech Krupa, Jarosław Łabowicz, „Makulatura” z SB, „Pamięć.pl”, nr 11(44)/2015, s. 27–30
- Wojciech Krupa, Jarosław Łabowicz, Archiwalny recycling, „Czasypismo”, nr 1(7)/2015, s. 190–196
- Tomasz Marszałek, Jarosław Łabowicz, Łukasz Wiecha, Rekonstrukcja zniszczonych materiałów archiwalnych. Porównanie metod stosowanych w Archiwum Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach i Urzędzie Gaucka (BStU) w Berlinie [w:] Archiwa – Historia – Pamięć. Bilans 15 lat działalności archiwalnej Instytutu Pamięci Narodowej, red. naukowa Jerzy Bednarek, Rafał Leśkiewicz, Paweł Perzyna, Łódź–Warszawa 2018, s. 205–210
- prok. Andrzej Majcher „Dowody odzyskane z makulatury”
W zasobie Oddziałowego Archiwum IPN w Katowicach znajduje się 12 247 m.b. akt. Zgromadzono ponad 913 m.b. kartotek oraz ponad 47 m.b. innych pomocy ewidencyjnych. W Cyfrowym Archiwum zamieszczono ponad 5 700 000 rekordów (2 715 995 opisów j.a. i 3 049 160 rekordów indeksów osobowych), opisujących posiadane przez nas dokumenty. Do bazy danych zdjęć wprowadzono ponad 7 600 fotografii z dokładnym opisem. W celu ułatwienia dostępu do materiałów i ich ochrony zdigitalizowano 33 495 j.a., co daje ponad 62 terabajtów danych. Niezależnie od tych danych zeskanowano ponad 300 mb. kartotek oraz niemal 200 j.a. pomocy ewidencyjnych.
W ostatnich latach pracownicy OAIPN w Katowicach są szczególnie zaangażowani w przygotowywanie wniosków dla Kancelarii Prezydenta RP o nadanie Krzyża Wolności i Solidarności. Jest to odznaczenie przysługujące działaczom opozycji antykomunistycznej z lat 1956–1989. OAIPN w Katowicach przygotowało ponad 1300 wniosków o nadanie KWiS. Do tej pory odznaczenia zostały wręczone ponad 1100 osobom. Realizuje również ustawę o nadaniu statusu działacza opozycji. Do tej pory decyzje w tych sprawach wydano niemal 2100 osobom.