E-Księgarnia
Wizytę organizowało Biuro Współpracy Międzynarodowej IPN. Gości oficjalnie powitał ‒ w imieniu Prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego oraz swoim własnym ‒ nadzorujący pracę BWN, zastępca prezesa IPN dr. hab. Karol Polejowski. Prezes Polejowski nawiązał do misji Instytutu Pamięci Narodowej w kontekście rozliczeń z dyktaturą komunistyczną. Dodał, iż poza wymogami nałożonymi na Instytut przez ustawę o IPN, zadania te stanowią moralny obowiązek narodu. Wyraził nadzieję, że październikowa wizyta da początek stałej współpracy z partnerami albańskimi. Instrumenty prawne okresu przemian, lustracja, oraz poszukiwania i pochówki szczątków ofiar dwóch totalitaryzmów (niemieckiego i sowieckiego) to tylko niektóre aspekty zagadnienia w którym IPN zdążył zebrać olbrzymie doświadczenie – i którym może się podzielić z przedstawicielami innych krajów byłego bloku wschodniego. W rozmowie z dr. hab. Karolem Polejowskim przedstawiciele parlamentu albańskiego podkreślali, że polskie doświadczenia związane ze sprawiedliwością okresu przemian, a przede wszystkim rozwiązania wypracowane przez IPN, będą dla nich wzorem podczas definiowania nowych zadań dla młodej instytucji albańskiej oraz prób rozszerzania zakresu jej działalności przez ustawodawcę.
Wcześniej Agnieszka Jędrzak, zastępca dyrektora Biura Współpracy Międzynarodowej, przedstawiła gościom strukturę organizacyjną IPN, główne piony oraz zakres ich działalności. Wskazała też główne pola współpracy międzynarodowej i zadania nowo powołanego pionu. Wspomniała też o rozpoczętym, rozpisanym na 5 lat, międzynarodowym projekcie edukacyjno-memoratywnym IPN pt. Szlaki nadziei. Odyseja wolności, którego celem pozostaje edukacja w zakresie determinacji i zaangażowania Polaków w walkę o wolną od totalitaryzmów Europę. W swoim założeniu przedsięwzięcie objęłoby trzy kontynenty. Albańska instytucja wstępnie zadeklarowała chęć przyjęcia wystawy dedykowanej Szlakom nadziei.
Kolejną częścią programu były warsztaty Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN, których założeniem było przekazanie metodologii prowadzenia prac poszukiwawczych i identyfikacyjnych. Przed przybyłymi gośćmi wystąpił zastępca prezesa IPN dr hab. Krzysztof Szwagrzyk i zastępca dyrektora BPiI mecenas Anna Szeląg, którzy przedstawili historię poszukiwań szczątków ofiar w Polsce, a także ukazali motywy powstania biura, jego umocowanie prawne, dokonania oraz bieżącą działalność. Specjaliści IPN przedstawili poszczególne etapy prac, specyfikę prowadzenia działań w terenie, proces identyfikacji genetycznej oraz wykorzystania narzędzi, takich jak Baza Materiału Genetycznego IPN oraz system CODIS. Na zakończenie przedyskutowano model informowania opinii publicznej o poszukiwaniach. W uznaniu dokonań i wkładu w proces przywracania pamięci o ofiarach totalitaryzmów przedstawiciele albańskiej delegacji wręczyli dr. hab. Krzysztofowi Szwagrzykowi statuetkę św. Matki Teresy z Kalkuty oraz zdjęcie św. Jana Pawła II z św. Teresą. Po zakończeniu spotkania w „Przystanku Historia” uczestnicy udali się na „Łączkę” Cmentarza Powązkowskiego, gdzie prezes Krzysztof Szwagrzyk opowiedział o prowadzonych w tym miejscu pracach poszukiwawczych i ich efektach.
Podczas spotkania w warszawskim Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia”, prokurator Robert Janicki przybliżył zebranym działalność pionu śledczego IPN oraz strukturę Komisji i jej oddziałów. Omówił instrumenty, którymi posługują się prokuratorzy w trakcie śledztw. Mówił, także o wykorzystaniu relacji świadków w poszukiwaniu pochówków, pomocy policji w zabezpieczaniu miejsca poszukiwania czy też roli techników kryminalistycznych. Podawał konkretne przypadki postępowań, które zakończyły się sukcesem, a także takie, wobec których dalsza kontynuacja była niemożliwa. Wspomniał również o ostatniej nowelizacji z lipca 2020 r. która wprowadza trwałe nieprzedawnianie się karalności zbrodni komunistycznych.
Delegacja złożyła też wizytę Archiwum Instytutu, gdzie zostali powitani przez dyrektor Archiwum Marzenę Kruk. Ponadto goście zapoznali się z danymi na temat zasobu, procedur jego gromadzenia, konserwacji, digitalizacji, oraz udostępniania. Zwłaszcza ten ostatni aspekt bardzo interesował albańskich gości: pytali o zasady udzielania dostępu do akt naukowcom, dziennikarzom oraz osobom prywatnym, chcąc poznać na przykład rozwiązania prawne regulujące anonimizację dokumentów czy też ograniczenia w udostępnianiu określonych kategorii akt. Goście zwiedzili też pracownie konserwacji i digitalizacji dokumentów oraz magazyn wojskowy.
Dr Przemysław Gasztold z Biura Badań Historycznych IPN wystąpił z prezentacją na temat stosunków polsko-albańskich w czasie trwania zimnej wojny. Zaprezentował związane z tematem dokumenty z zasobu archiwalnego IPN, a także film operacyjny przejęty przez Archiwum po komunistycznej służbie bezpieczeństwa, jako dowód ciągłej inwigilacji, której poddawani byli albańscy dyplomaci w PRL.
Kolejnym punktem w programie wizyty było zwiedzanie Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych, mieszczącego się w byłym więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Pracownicy Muzeum oprowadzili delegację po budynku Pawilonu X oraz po terenach przyległych, przedstawiając zarys historii obiektu oraz losy niektórych spośród uwięzionych zaś Kamila Sachnowska z IPN zaprezentowała albańskim gościom przygotowaną przez Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN wystawę artefaktów wydobytych z anonimowych grobów ofiar systemu komunistycznego, osadzonych i straconych na Rakowieckiej oraz oprowadziła ich po miejscach prac poszukiwawczych na tym terenie.
Delegacja zwiedziła też Izbę Pamięci IPN przy ul. Strzeleckiej 8, poświęconą więźniom byłego aresztu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, mieszczącego się w tym miejscu. Goście zapoznali się z historią byłej kwatery Głównej NKWD w Polsce oraz aresztu Służby Bezpieczeństwa. Obejrzeli inskrypcje na ścianach świadczące o przetrzymywaniu, brutalnym przesłuchiwaniu i mordowaniu żołnierzy polskiego podziemia antykomunistycznego w piwnicach budynku oraz inne ślady będące dowodem cierpienia ofiar reżimu komunistycznego. Zaprezentowano im też ekspozycję Oddziału IPN w Warszawie pt. „Czerwona mapa Warszawy” na temat represji komunistycznych w stolicy Polski.
Z uwagi na podobieństwo doświadczeń obu narodów – polskiego i albańskiego – obie strony sa otwarte na dalszą współpracę w dziedzinie poszukiwań, rozwiązań prawnych, a także wymiany dokumentacji, wyników badań naukowych czy przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym.