E-Księgarnia
Видання IPN укрNa mocy rozkazu dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” powstanie warszawskie rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 r. o 17.00, tzw. godzinie „W”. Miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej. Armia Krajowa i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza (jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej). Powstanie, planowane na kilka dni, upadło 3 października po 63 dniach walki.
O ile pod względem militarnym powstanie zakończyło się klęską, o tyle pod względem politycznym miało znaczenie ogromne. Rozpoczynając je, Polacy zademonstrowali dążenie do odzyskania i utrzymania niepodległości. Jak pisał po wojnie Jan Nowak-Jeziorański, uczestnik tego niepodległościowego zrywu, legendarny „kurier z Warszawy”, „walka nie była daremna”, a powstanie warszawskie sprawiło, że „państwo polskie, chociaż zniewolone i wasalne, zachowało swoją odrębność, przetrwało Stalina, który w swych zamysłach prawdopodobnie chciał z niego z czasem uczynić część ZSRS”.
-
Tadeusz Rajszczak ps. „Maszynka”, żołnierz batalionu „Miotła” na terenie Starego Miasta, II poł. sierpnia 1944 r. (AIPN) -
Żołnierze batalionu „Miotła” na terenie Starego Miasta, II poł. sierpnia 1944 r. (AIPN) -
Żołnierze batalionu „Miotła” pluton „Torpedy”: od lewej: Jerzy Głowacki „Karlus”, strz. Tadeusz Rajszczak „Maszynka”, st. strz. Kazimierz Gabara „Łuk”, sierż. pchor. Zdzisław Maciej Michalski „Sokół”, st. strz. Franciszek Świerczewski „Franuś”, ppor. Józef Nyc „Piorun” (AIPN) -
Żołnierze batalionu „Miotła” pluton „Torpedy”: od lewej: Jerzy Głowacki „Karlus”, strz. Tadeusz Rajszczak „Maszynka”, st. strz. Kazimierz Gabara „Łuk”, sierż. pchor. Zdzisław Maciej Michalski „Sokół”, st. strz. Franciszek Świerczewski „Franuś”, ppor. Józef Nyc „Piorun” (AIPN) -
Żołnierze batalionu „Miotła” na terenie Starego Miasta, II poł. sierpnia 1944 r. (AIPN) -
Barykada oddzielająca plac Napoleona od ul. Szpitalnej w czasie Powstania Warszawskiego – widok w kierunku placu (AIPN)
Powstanie było zrywem ludzi młodych. Większość żołnierzy wkroczyła w dorosłość podczas okupacji. Walczyli również małoletni. Młodsi członkowie Szarych Szeregów służyli w Harcerskiej Poczcie Polowej oraz podobnie jak kilkunastoletnie dziewczęta byli łącznikami i sanitariuszami, starsi walczyli z bronią w ręku na pierwszej linii frontu. Tylko 40 proc. powstańców przeszło pełne wyszkolenie bojowe, większość z racji młodego wieku (65 proc. powstańców miało poniżej 25 lat) nie zdążyła odbyć szkolenia wojskowego przed wybuchem wojny. Ci, którzy je ukończyli, nie zawsze mogli wykorzystać nabyte umiejętności, ponieważ walka w mieście stawiała inne wymagania niż manewry na poligonach lub kampania 1939 r. Poziom wyszkolenia wojskowego był zatem zróżnicowany.
-
Kobiety nabierające wodę na jednej z ulic w czasie Powstania Warszawskiego (AIPN) -
Zniszczone w czasie walk budynki przy jednej z ulic. Na pierwszym planie grupa powstańców idąca szeregiem wśród gruzów. 1944 r. (AIPN) -
Kobiety przygotowują posiłek w czasie Powstania Warszawskiego (AIPN) -
Zniszczone budynki w czasie Powstania Warszawskiego przy Placu Napoleona – widok na pierzeję północną (AIPN) -
Niemiecki transporter opancerzony zdobyty na ul. Bartoszewicza przez żołnierzy 107. plutonu 2. kompanii (d-ca por. Jan Jasieński ps. „Jaś”) VIII Zgrupowania AK „Krybar” (AIPN)
-
Zniszczenia zabudowy w czasie Powstania Warszawskiego (AIPN) -
Powstanie Warszawskie na Mokotowie. Para młoda i grupa powstańców w zdobycznym niemieckim samochodzie Kübelwagen. na podjeździe przed Szpitalem Sióstr Elżbietanek przy ulicy Goszczyńskiego 1 (AIPN) -
Grupa powstańców na terenie willi Brodziszów przy ulicy Malczewskiego. Pierwszy z lewej ppor. Wacław Żdżarski ps. „Kozłowski” (z harmonią) (fotoreporter BiP). Pierwszy z prawej por. Jan Markowski ps. „Krzysztof” (twórca muzyki do „Marszu Mokotowa” oraz twórca innej powstańczej piosenki „Sanitariuszka Małgorzatka”). Obok niego (druga z lewej) sanitariuszka Janina Załęska ps. „Małgorzatka” (sanitariuszka Pułku AK „Baszta”, bohaterka powstańczej piosenki „Sanitariuszka Małgorzatka”). (AIPN)
Ponieważ kobiety uczestniczyły w konspiracji długo przed wybuchem powstania, ich udział w zrywie w 1944 r. wydawał się czymś naturalnym. Podczas powstania nie tylko służyły jako lekarki, sanitariuszki, pielęgniarki (w służbie sanitarnej – stanowiły około 70–80 proc. personelu) i łączniczki, lecz także trafiały na pierwszą linię frontu. Były przewodniczkami w kanałach. Kobiece Patrole Minerskie brały udział w akcjach bojowych, z kolei oddział Dywersja i Sabotaż Kobiet m.in. przygotowywał sygnalizację dla alianckich lotników i odbierał zrzuty. 12 sierpnia 1944 r. płk Antoni Chruściel „Monter”, dowódca okręgu AK Warszawa-Miasto i faktyczny dowódca wojsk powstańczych, wydał rozkaz uznający kobiety, które w okresie konspiracji złożyły przysięgę i zostały zaliczone do formacji AK, za jej żołnierzy. Zarówno powstańcy, jak i cywile, przyjęli wybuch powstania z wielkim entuzjazmem, który demonstrowali, wywieszając na ulicach białoczerwone flagi.
Radości towarzyszył jednak lęk związany ze spodziewaną reakcją Niemców i niepewność co do postępowania Stalina. Cywile aktywnie wspierali powstańców, dostarczając im żywność, organizując zaplecze dla żołnierzy AK, biorąc udział w opiece nad rannymi, budowie barykad i odgruzowywaniu miasta. Wanda Figiel, w czasie powstania łączniczka w stopniu starszego sierżanta, wspominała, że powstanie warszawskie „to był zryw pochodzący z serca, bez przymusu. […] Widać było wspólnotę”. Podobne odczucia miało wielu żołnierzy powstania i mieszkańców Warszawy. Powstańcy reprezentowali pełen przekrój społeczeństwa polskiego. Ramię w ramię do walki stanęli robotnicy i intelektualiści, stronnicy niemal wszystkich opcji politycznych, ludzie w różnym wieku, różnego pochodzenia i różnych wyznań.
Fragmenty broszury „Powstańcy warszawscy”, wyd. IPN, seria „Patroni naszych ulic”