Instytut Pamięci Narodowej [TEKST + AUDIO] 70 lat temu rozpoczął się proces pokazowy biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka - Komunikaty -

Kaczmarek przed II wojną światową

Czesław Kaczmarek urodził się 16 kwietnia 1895 r. w Lisewie Małym. Dzieciństwo spędził w Ligowie. Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku. 20 sierpnia 1922 r. przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1922–1927 studiował nauki społeczne i polityczne na uniwersytecie w Lille we Francji. Studia ukończył doktoratem. Rozwinął działalność duszpasterską w środowisku emigracyjnym polskich robotników. W 1928 r. wrócił do kraju. Otrzymał nominację na sekretarza Stowarzyszenia Związku Młodzieży Polskiej Męskiej, a w 1932 r. został dyrektorem Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej w Płocku. W maju 1938 r. został mianowany biskupem kieleckim, sakrę biskupią odebrał 3 września.

Działalność duchownego podczas II wojny

W 1940 r. biskupi Kaczmarek, Kubina i Lorek wysłali list do Hansa Franka, generalnego gubernatora, prosząc o zmniejszenie represji oraz ograniczeń dotyczących Kościoła i religii. Biskup Kaczmarek na początku okupacji Niemieckiej wydał także 3 listy, w których wzywał wiernych do zachowania spokoju. W czerwcu 1941 r. włączył się w działalność podziemną, konspiracyjną. Wstąpił w szeregi Chrześcijańskiej Unii Oporu. Na terenie swojej diecezji udzielił szerokiego poparcia podziemiu. W czasie wojny duchowny przyjął w diecezji ponad 240 księży diecezjalnych i zakonnych, którym groziła zagłada na terenach północnej i zachodniej Polski włączonych do III Rzeszy. Prowadził działalność oświatową. Był zaangażowany w ratowanie Żydów.

Biskup Kaczmarek w rękach komunistycznej bezpieki

4 lipca 1946 r. w Kielcach doszło do pogromu ludności żydowskiej. Biskup Kaczmarek powołał komisję do zbadania okoliczności pogromu kieleckiego. Sporządził raport, w którym wskazał na rządzących komunistów jako tych, którym mogło zależeć na wywołaniu zamieszek. W opinii duchownego pogrom miał podłoże polityczne. Raport komisji został przekazany ambasadorowi USA w Polsce.

20 stycznia 1951 r. funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego aresztowali biskupa Kaczmarka. Duchownemu zarzucono działalność na niekorzyść Związku Sowieckiego, kolaborację z Niemcami w czasie wojny i działalność zmierzającą do obalenia władz Polski Ludowej. Hierarcha został poddany brutalnemu śledztwu, które polegało na wielogodzinnych przesłuchaniach bez możliwości snu czy skorzystania z toalety. Duchownego głodzono, nie podawano mu pełnowartościowych posiłków, zachorował na szkorbut, wypadło mu 19 zębów. Śledztwo osobiście nadzorował płk. Józef Różański, który z sadystycznym upodobaniem znęcał się nad więźniami, stosując zestaw wymyślnych metod nacisku fizycznego i psychicznego.

14 września 1953 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się propagandowy proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka. Tydzień później 22 września zapadł wyrok. Duchownego skazano na 12 lat więzienia za próbę przewrotu, szpiegostwo i współpracę z Niemcami. Był to pierwszy i ostatni proces biskupa w komunistycznej Polsce.

Jak wskazuje Dr Bartłomiej Noszczak z OBBH IPN w Warszawie: „proces i wyrok było memento skierowanym do pozostałych duchownych, którzy wypowiadali posłuszeństwo komunistycznemu państwu. Najważniejszym adresatem tego przekazu był prymas Stefan Wyszyński. Kilka dni po zakończeniu procesu biskupa Kaczmarka prymas został aresztowany i izolowany przez 3 lata. Wyszedł na wolność w 1956 r. na fali tak zwanej odwilży.”

Biskup Kaczmarek wolność odzyskał dopiero we wrześniu 1956 r. Do Kielc powrócił w kwietniu 1957 r. Komunistyczny rząd domagał się od episkopatu usunięcia duchownego z zajmowanego stanowiska. Do końca życia biskup był obiektem inwigilacji i szykan ze strony tajnej policji politycznej komunistycznego państwa. Zmarł w 1963 r. Został w pełni zrehabilitowany decyzją Prokuratora Generalnego RP w 1990 r.

***

14 września 2023 r. o godzinie 17.00 w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” przy ul. Warszawskiej 5 w Kielcach odbędzie się otwarcie wystawy biograficznej pt. „Czesław Kaczmarek”. Wydarzenie będzie połączone z wykładem „Biskup Czesław Kaczmarek. Pasterz diecezji kieleckiej – męczennik komunizmu” dr. Tomasza Domańskiego z Referatu Badań Historycznych Delegatury IPN w Kielcach.

***

Polecamy artykuły opublikowane w portalu przystanekhistoria.pl, które poświęcone są biskupowi Cz. Kaczmarkowi oraz tematyce zwalczania kościoła przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa:

• Artykuł dr. hab. Filipa Musiała, Sfingowany proces i wyrok na biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka
• Artykuł dr. hab. Filipa Musiała, Proces kurii krakowskiej. Komuniści w walce z Kościołem
• Artykuł Łucji Marek, Kompromis w pewnych granicach. Porozumienie państwo – Kościół z 1950 roku
• IPNtv: 90s. historii: 16 kwietnia 1895 r. urodził się Czesław Kaczmarek
• IPNtv: Bestie Bieruta z Rakowieckiej

W 2008 r. IPN wydał książkę autorstwa Bartłomieja Noszczaka, Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956. Autor opisuje jeden z ciekawszych etapów polityki komunistycznego aparatu władzy wobec hierarchicznego Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Publikacja obejmuje okres aresztowania i internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego ograniczony datami 25/26 września 1953 r.–28 października 1956 r. Autora interesowały zarówno założenia polityki wyznaniowej formułowane przez centralne organy władzy, jak i ich realizacja przez aparat bezpieczeństwa oraz cywilne podmioty administracji. Książka pokazuje za pomocą jakich metod i jak dalece skutecznie państwo wykorzystało izolację kardynała do osiągnięcia własnych celów.

W 2020 r. IPN wydał książkę pt. Kościół wobec niepodległości Polski 1918-1989. Ludzie - miejsca - wydarzenia. Publikacja zwraca uwagę na fenomen polskiej historii – szczególną więź polskiego ludu z Kościołem, która ujawniała się zwłaszcza w czasach walki o wolność. Celem zebranych w niniejszej publikacji artykułów jest przedstawienie niektórych osób i wydarzeń związanych z tym zagadnieniem. Publikacja w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN „Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944–1989”

W 2020 r. IPN wydał książkę pt. Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski ludowej, pod. Red. Rafała Łatki. Publikacja ma za zadanie przybliżyć podejście hierarchii kościelnej do rzeczywistości politycznej Polski ludowej. Celem publikacji realizowanej w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1944-1989 jest przedstawienie sytuacji biskupów w realiach politycznych Polski ludowej. Chodzi nie tylko o zaprezentowanie poglądów hierarchów kościelnych dotyczących sytuacji powojennej Polski, lecz także omówienie, w jaki sposób duchowieństwo, wierni i władze komunistyczne oceniali poglądy i postawę danego biskupa.

Publikacje do nabycia w naszych księgarniach stacjonarnych lub online.