4 stycznia 1947 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie ruszył proces płk. Jana Rzepeckiego „Ożoga” i innych byłych wysokich oficerów Armii Krajowej. Był to jeden z najgłośniejszych procesów pokazowych w Polsce Ludowej.
Na ławie oskarżonych zasiadło dziesięć osób związanych ze Zrzeszeniem „Wolność i Niezawisłość” – największą organizacją podziemną w Polsce po II wojnie światowej. Prócz Rzepeckiego (prezesa I ZG WiN) byli to ppłk Jan Szczurek-Cergowski „Sławbor”, płk Antoni Sanojca „Cis”, ppłk Tadeusz Jachimek „Ninka”, kpt. Emilia Malessa „Marcysia”, kpt. Henryk Żuk „Jasiński”, ppłk Ludwik Muzyczka „Benedykt”, ppłk Józef Rybicki „Maciej”, kpt. Kazimierz Leski i kpt. Marian Gołębiewski „Ster”.
W śledztwie powszechnie stosowano długie, wyczerpujące przesłuchania o różnej porze dnia i nocy, połączone z presją psychiczną, manipulacją i fałszywymi obietnicami.
Na sali sądowej Rzepecki potępił własną działalność w podziemiu, kierowaną przez siebie organizację i władze RP na uchodźstwie, co skwapliwie wykorzystała komunistyczna propaganda. Proces – nie przypadkiem rozpoczęty niemal w przededniu sfałszowanych wyborów do Sejmu Ustawodawczego – starano się wykorzystać do skompromitowania konspiracji niepodległościowej i złamania oporu społeczeństwa.
3 lutego 1947 r. ogłoszono wyroki. Gołębiewski został skazany na karę śmierci (ostatecznie w 1956 r. wyszedł na wolność), pozostali na kary od 2 do 12 lat więzienia. Wobec skazanych wybrany na prezydenta Bolesław Bierut szybko skorzystał z prawa łaski. Miało to związek z ogłoszoną w tym samym miesiącu „amnestią”, służącą zduszeniu zbrojnego oporu przeciwko komunistom.
Mimo procesu I Zarządu Głównego, „amnestii” i kolejnych represji Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” kontynuowało działalność.
-
Jan Rzepecki IPN BU 944/118 -
Jan Szczurek-Cergowski IPN BU 0330/202 -
Antoni Sanojca IPN BU 1862/33 -
Emilia Malessa IPN BU 944/119 t. 2 -
Kazimierz Leski IPN BU 0259/106 t.1 -
Marian Gołębiewski IPN BU 944/119 t. 2
Instytut Pamięci Narodowej od lat bada oraz popularyzuje dzieje Zrzeszenia WiN.
Zachęcamy do zapoznania się z wystawą „Zrzeszenie »Wolność i Niezawisłość« w służbie Niepodległej”, dostępną online.
Polecamy też liczne publikacje IPN poświęcone Zrzeszeniu WiN, w tym książkę Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948 pod redakcją Wojciecha Frazika i Filipa Musiała (Kraków–Warszawa 2020) oraz „Biuletyn IPN” nr 9/2020.
Marianowi Gołębiowskiemu i Ludwikowi Muzyczce również zostały poświęcone publikacje Instytutu Pamięci Narodowej.
W pigułce o procesie I Zarządu Głównego WiN opowiada dr Wojciech Frazik z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie.