Instytut Pamięci Narodowej Wernisaż angielskiej wersji wystawy „Zimna wojna. Krótka historia podzielonego świata” – Bukareszt (Rumunia), 5 grudnia 2019 - Aktualności -

Wydarzenie zorganizowane zostało na zaproszenie i we współpracy z Instytutem Polskim i Ambasadą RP w Bukareszcie. W czasie wernisażu gości powitali: Magdalena Szuber–Zasacka, Chargée d’affaires a.i. Ambasady RP w Bukareszcie; Agnieszka Skieterska, dyrektor Instytutu Polskiego w Bukareszcie; prof. Jerzy Eisler, dyrektor Oddziału IPN w Warszawie oraz autorzy wystawy dr Paweł Sasanka i Sławomir Stępień. Prof. Jerzy Eisler przybliżył historię zimnej wojny i opowiedział o miejscu w tym konflikcie Polski i Rumunii, a także porównał wspólne doświadczenia w procesie upadku komunizmu 1989 r. Podzielił się także refleksją na temat dotychczasowych prezentacji zagranicznych wystawy, m.in. w Niemczech, na Ukrainie, czy w Bułgarii.

Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstawiciele Korpusu Dyplomatycznego placówek zagranicznych akredytowanych w Bukareszcie, m.in. Słowacji, Japonii, Syrii, Maroka, a także Nuncjatury Apostolskiej, przedstawiciele rumuńskich środowisk naukowych i kulturalnych, Polonii, a także studentów Wydziału Historii Uniwersytetu Bukareszteńskiego, największej uczelni w Rumunii.

Przedsięwzięcie to miało istotne znaczenie, zarówno ze względu na lokalizację miejsca ekspozycji, tak symbolicznego dla historii zimnej wojny i XX-wiecznej historii Rumunii, jak również w perspektywie przypadającej w tym roku 30. rocznicy Jesieni Narodów, procesu rozpadu rządów komunistycznych w państwach Europy Środkowo-Wschodniej oraz rewolucji rumuńskiej 1989 r.

Z uwagi na liczne grupy odwiedzających z całego świata, a także młodzież szkolną i studentów, prezentacja wystawy będzie znakomitą okazją do zaprezentowania międzynarodowego aspektu działalności Instytutu Pamięci Narodowej.

Wystawa dzięki współpracy między Oddziałem IPN w Warszawie a Instytutem Polskim w Bukareszcie i rumuńskimi instytucjami kultury oraz z uwagi na bardzo dobry odbiór wystawy w Rumunii, mogła być dotychczas prezentowana w następujących miejscach: Memoriale Ofiar Komunizmu i Ruchu Oporu w Syhocie Marmaroskim, Narodowym Muzeum Historii Transylwanii w Klużu–Napoce oraz Narodowym Muzeum Historii Mołdawii – Pałacu Kultury w Jassach. Oprócz tego dzięki zaproszeniu ze strony Ambasady RP w Kiszyniowie wystawa prezentowana była także w gmachu Biblioteki Narodowej w stolicy Mołdawii.

 * * *

Po wojnie następuje całkowity rozłam między Związkiem Sowieckim i jego satelitami po jednej stronie, a resztą kuli ziemskiej po drugiej. Krótko mówiąc, w miejsce jednego, mamy dwa światy.

Charles E. Bohlen, 30 VIII 1947 r.

(amerykański dyplomata, w latach 1953–1957 ambasador USA w Moskwie)

Wbrew powszechnym oczekiwaniom koniec II wojny światowej nie przyniósł nadziei na pomyślną przyszłość, trwałe bezpieczeństwo, pokój i wolność. Wojna, która rozpoczęła się jako starcie totalitaryzmu nazistowskiego ze światem zachodnich demokracji, zakończyła się zwycięstwem koalicji państw demokratycznych i radzieckiego totalitaryzmu, o niedających się pogodzić ustrojach i dążeniach. Po zwycięstwie, między dotychczasowymi sojusznikami szybko narastało poczucie nieufności i zagrożenia prowadzące do kolejnej konfrontacji – wprawdzie nie zbrojnej, lecz geopolitycznej, ideologicznej i ekonomicznej – zimnej wojny. Wyczerpana wojną Europa, a w ślad za nią reszta świata, podzieliły się na dwa wrogie obozy, zaś wizja konfliktu zbrojnego między nimi – tym razem z użyciem broni atomowej – wydawała się coraz bardziej realna.

Rezultaty II wojny światowej okazały się niezwykle trwałe i ukształtowały na blisko pół wieku powojenny układ sił. Zimna wojna rozpoczęła się od konfliktu między Związkiem Radzieckim a Stanami Zjednoczonymi i państwami Europy Zachodniej, a następnie stopniowo rozszerzyła się na cały świat. Czas zimnej wojny to: polaryzacja państw i kontynentów wokół rywalizujących supermocarstw, napięcia polityczne, rywalizacja ideologiczna, wyścig zbrojeń, walka wywiadów, wojna psychologiczna i walka o wpływy na obszarach peryferyjnych. Po raz pierwszy w dziejach nikt nie mógł mieć pewności, że wygra – lub tylko przetrwa – wielką wojnę, i dlatego nie można było jej rozstrzygnąć przez starcie militarne. Niezależnie od tego zimna wojna była w istocie wojną czasami aż nadto gorącą, nawet jeśli do jawnej lub bezpośredniej konfrontacji zbrojnej między supermocarstwami dochodziło tylko incydentalnie i sporadycznie, nawet jeśli nie zdecydowano się wykorzystać arsenałów nuklearnych i odwołać do broni ostatecznej – atomowej i wodorowej.

Wiek XX naznaczyły zbrodnie popełnione w czasie II wojny światowej – ludobójstwo, zagłada, czystki etniczne. Na przestrzeni niemal pięćdziesięciu lat od jej zakończenia świat stał się areną kolejnych przerażających zbrodni, a wojska i aparatu terroru używano z krwawym skutkiem w całej Europie Środkowo-Wschodniej, w europejskich koloniach, w Azji, Afryce i Ameryce Południowej, w konfliktach, w których zginęły miliony ludzi, w ramach zimnej wojny i poza nią. Wraz z upadkiem rządów komunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, zjednoczeniem Niemiec i rozpadem ZSRR zimna wojna zakończyła się, co pozwoliło rozwiązać lub opanować niektóre z krwawych konfliktów. Inne, które wybuchły niezależnie od konfrontacji między supermocarstwami, ale zostały w nią uwikłane, trwały lub trwają także po jej zakończeniu. Zachód w tym starciu czuł się zwycięzcą, ale z perspektywy czasu stało się jasne, że wbrew słynnemu twierdzeniu Francisa Fukuyamy – koniec zimnej wojny nie oznaczał bynajmniej „końca historii”, otwierał tylko jej nowy rozdział.

* * *

Wystawa Zimna wojna jest zaproszeniem do podróży w przeszłość, w realia konfliktu, który przez blisko pół wieku od zakończenia II wojny światowej zdominował powojenną historię, wpłynął na życie milionów ludzi i ukształtował oblicze dzisiejszego świata. Totalny i wielopłaszczyznowy charakter zimnowojennej konfrontacji, odcisnął swoje piętno na wielu różnych obszarach życia. Dlatego też wystawie nadano formę wielowątkowej narracji, na którą składają się wydarzenia, zjawiska i ich różne aspekty, znaczące – choć czasem mało znane lub wręcz zapomniane – dla przebiegu tego konfliktu. Na zimną wojnę można jednak spojrzeć także nie tylko przez pryzmat wielkiej polityki i amerykańsko-radzieckiej rywalizacji, lecz także jednostkowych losów ludzkich.

O szczególnej sile wyrazu opowiadanej historii decydują ilustrujące ją fotografie. Dlatego wśród słynnych, ikonicznych zdjęć oraz tych mniej znanych, znalazły się nie tylko obrazy o charakterze dokumentacyjnym, ale także te zapadające w pamięć, rejestrujące ulotne chwile i ludzkie emocje, skłaniające do refleksji. Wbrew przekonaniu, że „obraz jest obiektywnym zapisem wydarzeń z przeszłości i nie kłamie”, wiele historii opowiedzianych na wystawie dowodzi zasadności pytań o obiektywizm, bezstronność i prawdomówność tego medium. Tym bardziej, że ma ono wielką siłę perswazji, co dobrze oddaje skądinąd nadużywane stwierdzenie, że „jeden obraz może zastąpić nawet tysiąc słów”. Obiektywizm pozostaje ideałem niedościgłym, a czasem wręcz niepożądanym. Pomijając sytuacje, w których fotografia nabiera znaczenia wbrew intencjom autora, równie często była i jest wykorzystywana jako narzędzie propagandy w celu kształtowania opinii. Warto o tym pamiętać, oglądając zdjęcia zamieszczone na wystawie i zapoznając się z ich – nierzadko zaskakującą i mało znaną – historią.