Instytut Pamięci Narodowej Paweł Błażewicz: 4 czerwca – nie wybory, lecz referendum - Aktualności -

Wspominamy rocznicę tak zwanych wyborów kontraktowych, które odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 roku. Były one wynikiem poufnych rozmów prowadzonych z Lechem Wałęsą przez Czesława Kiszczaka, szefa policyjnego aparatu PRL-u, współtwórcy stanu wojennego. Te spotkania w „cztery oczy” przekształciły się 16 września 1988 r. w słynne z nagrań wideo rozmowy w Magdalence. Na zaproszenie Kiszczaka jako szefa MSW prowadziła je z komunistyczną władzą grupa ugodowych działaczy opozycji skupionych formalnie wokół Lecha Wałęsy. Te uzgodnienia zostały sformalizowane w czasie obrad tzw. okrągłego stołu w kwietniu 1989 r.

Jednym z postanowień było przeprowadzenie wyborów do Sejmu, gdzie z góry ustalono, że tylko 35 % mandatów może zostać uzyskanych przez kandydatów niewytypowanych formalnie przez komunistyczne władze PRL-u. Podobną propozycję wysunął Adam Michnik w swojej książce wydanej w Londynie już w 1985 r. Takie czasy…Rzecz o kompromisie. Kontrakt „okrągłego stołu” zakładał też, że odbędą się równocześnie wybory do Senatu, w których dopuszczano możliwość wyboru 100 % senatorów niedesygnowanych przez komunistów. Rola Senatu miała być jednak bardzo ograniczona w procesie stanowienia prawa w kontraktowym Parlamencie.

Te „kontraktowe wybory” trudno nazwać „częściowo wolne”, czy „częściowo demokratyczne”, bo czyż demokracja zredukowana do 35 % to jeszcze demokracja? Nie mówiąc o sytuacji w kraju, gdzie wciąż rządziła partia komunistyczna  wspierana przez tajny i jawny aparat represji. W styczniu 1989 r., a więc w epoce rozmów „magdalenkowych” zostali skrytobójczo zamordowani księża Stanisław Suchowolec i Stefan Niedzielak, a ks. Sylwester Zych zginął w ten sam sposób w lipcu, a więc już po „wyborach okrągłostołowych”. Wciąż funkcjonowała cenzura i nie wszyscy więźniowie polityczni wyszli na wolność. Duża część opozycji była przeciwna przeprowadzaniu wyborów w takich warunkach i wynegocjowanych przez grupę Lecha Wałęsy, niemającą demokratycznego mandatu. W związku z tym lansowano hasło bojkotu wyborów czerwcowych. Opozycję wobec wyborów reprezentowały organizacje takie jak: Solidarność Walcząca, Federacja Młodzieży Walczącej, Niezależne Zrzeszenie Studentów, Grupa Robocza Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” Porozumienie na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”, Konfederacja Polski Niepodległej czy PPS-Rewolucja Demokratyczna. Manifestacje organizowane przez te ugrupowania były w tym czasie brutalnie tłumione jak w najgorszych latach stanu wojennego. W rzeczy samej wyłoniony 4 i 18 czerwca Parlament, także głosami tzw. niezależnych parlamentarzystów, wybrał na ostatniego prezydenta PRL reżimowego dyktatora, zarazem premiera, szefa partii komunistycznej i twórcę stanu wojennego Wojciecha Jaruzelskiego. Trudno nazwać taki wybór owocem, choćby częściowej, demokracji. Nie mówiąc już, że ten Parlament pozwolił na przejęcie dobra narodowego przez komunistyczne elity, sprzeciwił się natomiast rozliczeniu ich zbrodni oraz wynagrodzeniu krzywd ich ofiarom.

A jednak o głosowaniu 4 czerwca można mówić jak o wygranej bitwie w drodze do niepodległości, jednak pod warunkiem, że je potraktujemy nie jako wybory, lecz jako narodowe referendum. Właśnie sformalizowaną manifestacją przeciwko komunistycznej władzy był wybór do Senatu 99 na 100 kandydatów niewystawionych przez reżim. Referendalne, a nie wyborcze znaczenie miało też powszechne skreślenie tzw. listy krajowej, gdzie widnieli prominentni działacze reżimu. Ta antykomunistyczna referendalna manifestacja sprawiła, że po tym głosowaniu premierem nie został szef aparatu represji Czesław Kiszczak, a Wojciech Jaruzelski pozostał Prezydentem jedynie przez kilkanaście miesięcy, a nie przez całą kilkuletnią kadencję. Zwycięskie referendum nie zostało w pełni wykorzystane przez „ekipę” Lecha Wałęsy. Liderzy jego Komitetu Obywatelskiego zgodzili się, by komuniści pomiędzy dwiema turami głosowania (4 i 18 czerwca) zmienili ordynację wyborczą, tak by komuniści z „listy krajowej” jednak mogli znaleźć się w Sejmie. Przez tego typu zabiegi Polska z lokomotywy przemian w Europie środkowej stała się ostatnim wagonem, a marsz ku wolności wydłużył się. Mimo to zwycięskie „referendum” 4 czerwca pozwoliło narodowi raz jeszcze się policzyć i dało nadzieję na odzyskanie niepodległości w najbliższych latach.

Chronologia drogi do wolności

• 1987 – 8–14 czerwca: III pielgrzymka Jana Pawła II do Polski pod hasłem „Do końca ich umiłował”– krystalizacja młodego pokolenia dążącego do odzyskania niepodległości, bez kompleksu porażki w stanie wojennym;
• 1988 – wiosna/lato fala strajków w całej Polsce;

od 16 września nieformalne rozmowy w Magdalence, które wytyczyły kształt decyzji ogłoszonych przy „okrągłym stole”;

• 1989  6 lutego do 5 kwietnia – obrady „okrągłego stołu”;

4 czerwca – zwycięskie „referendum”;

            22 grudnia wychodzi na wolność ostatni więzień polityczny prof. Józef Szaniawski;

• 1990 –  styczeń – komunistyczna Służba Bezpieczeństwa zamyka sprawę operacyjnego rozpracowania „Emerytka” skierowaną przeciwko Annie Walentynowicz; maj – SB zamyka sprawę o kryptonimie „Ośmiornica” prowadzoną przeciwko „Solidarności Walczącej”;

11 kwietnia – ustawa sejmowa o likwidacji cenzury;

10 maja – wejście w życie ustawy o rozwiązaniu tajnej policji politycznej zwanej Służbą Bezpieczeństwa; jej miejsce zajmuje Urząd Ochrony Państwa, który jednak pod kryptonimem „Fedora” prowadzi akcję rozpracowywania członków Solidarności Walczącej;

27 maja – pierwsze wolne wybory samorządowe;

6 lipca – Czesław Kiszczak, szef komunistycznej Służby Bezpieczeństwa, współorganizator stanu wojennego i „okrągłego stołu” przestaje być Ministrem Spraw Wewnętrznych przy rządzie Tadeusza Mazowieckiego;

7 lipca –ujawnia się ostatni ukrywający się działacz opozycji antykomunistycznej – Kornel Morawiecki;

25 listopada – pierwsze wolne wybory prezydenckie;

22 grudnia – po Wojciechu Jaruzelskim funkcję Prezydenta obejmuje Lech Wałęsa;

• 1991 – 25 lutego podpisanie protokołu o rozwiązaniu tzw. Układu Warszawskiego, struktury wojskowej podporządkowującej Związkowi Sowieckiemu armie krajów będących pod dominacją tego państwa;

 1-9 czerwca i 13-20 sierpnia – IV pielgrzymka Jana Pawła II do Polski pod hasłem „Bogu dziękujcie, ducha nie gaście”;

27 października – pierwsze wolne wybory parlamentarne;

3 grudnia – obejmuje władzę pierwszy od 1938 r. polski rząd powołany w wyniku wolnych wyborów. Jego premierem jest mec. Jan Olszewski.

• 1993 – 17 września opuszczają Polskę ostanie jednostki wojska rosyjskiego

dr Paweł Błażewicz, zastępca dyrektora Biura Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej