E-Księgarnia
12 czerwca w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia” odbyła się promocja książki dr. Jana Olaszka Podziemne dziennikarstwo. Funkcjonowanie głównych pism informacyjnych podziemnej „Solidarności” w Warszawie w latach 1981–1989.
W dyskusji udział wzięli: prof. Andrzej Friszke (Instytut Studiów Politycznych PAN), dr Łukasz Kamiński (Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego), dr Jan Olaszek (Biuro Badań Historycznych IPN / Instytut Studiów Politycznych PAN), dr Joanna Wawrzyniak (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego). Dyskusję poprowadził Maciej Żuczkowski (Biuro Badań Historycznych IPN).
– Ta książka to fragment historii intelektualnej, historii polskiej inteligencji. Pokazuje, w jaki sposób ta intelektualna elita radziła sobie i jakie były formy jej ekspresji za pomocą podziemnej prasy. Jest też wskazaniem na próby stworzenia w podziemiu okrojonej sfery publicznej i wolnego słowa – powiedziała podczas spotkania dr Joanna Wawrzyniak.
Jak wskazał dr Łukasz Kamiński, pod pojęciem odbiorcy nie należy rozumieć tylko teoretycznych czytelników każdego egzemplarza. Trzeba pamiętać, że wiele z tych tekstów miało swoje drugie życie, kiedy trafiały do Wolnej Europy. Ten zasięg wzrastał nieprawdopodobnie, a w sytuacjach kryzysowych nawet milion osób zapoznało się z daną myślą, publicystyczną propozycją ideową.
Według dr. Kamińskiego można nawet zaryzykować daleko idące stwierdzenie, że trudno byłoby sobie wyobrazić opór w stanie wojennym czy generalnie w latach osiemdziesiątych bez drugiego obiegu. Powiedziałbym, że paradoksalnie w najmniejszym stopniu chodziło tutaj o wymianę informacji, choć to też było ważne, ale właśnie ta organizacyjna rola drugiego obiegu, konieczność budowania struktur, aby zbierać i kolportować informacje, zbierać środki, jest dzisiaj trudna do przecenienia. Istnienie drugiego obiegu wymuszało trwanie podstaw opozycji. To najważniejsza rola, jaką ogrywał drugi obieg dla przetrwania opozycji.
Prof. Andrzej Friszke podkreślił, że prasa podziemna, zwłaszcza okresu stanu wojennego, jest kolejną odsłoną pewnego sposobu budowania struktur społecznych, politycznych w czasie stulecia polskiej historii. Tym samym nawiązuje ona do tradycji z lat dziewięćdziesiątych XIX w. i m.in. „Robotnika” wydawanego przez krąg Józefa Piłsudskiego, a następnie do konspiracyjnej prasy wydawanej w czasie II wojny światowej. W sytuacji wyłączenia wszystkich niepropagandowych środków informacji drugi obieg stanowił pierwszą wiedzę, która pozwala porozumiewać się, zorientować w sytuacji, kto został internowany.
Prof. Friszke zwrócił też uwagę na to, że struktury drugiego obiegu były zdecentralizowane. – Jeżeli bezpieka wpadła na trop np. jakiejś drukarni albo wiedziała, kto jest w redakcji, mogła próbować te osoby namierzyć i aresztować, ale tylko ten jeden tytuł by ucierpiał, a inne nie, ponieważ prasa podziemna była zdecentralizowana. Świadomie zdecentralizowane były również redakcje i technika – kto inny redagował, a kto inny drukował. Jak wpadnie redakcja, to nie musi wpaść drukarnia i na odwrót. SB trudno było zatem zinfiltrować drugi obieg – powiedział historyk.
– Oni byli właśnie scentralizowani, był jeden kierownik, który rzucał na kolejne odcinki swoich żołnierzy. Natomiast podziemie było oparte na zdecentralizowanych sieciach społecznych. Trzeba również powiedzieć, że ten ruch tworzyły elity polskiej inteligencji, które zazwyczaj znacznie przewyższały intelektualnie i horyzontalnie funkcjonariuszy SB – wskazał dr Jan Olaszek.
Jan Olaszek – historyk, doktor nauk humanistycznych, pracownik Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej, adiunkt w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, badacz dziejów opozycji w PRL.
Książka pokazuje historię siedmiu podziemnych pism informacyjno-publicystycznych wychodzących w Warszawie w latach 1981–1989: „CDN – Głosu Wolnego Robotnika”, „KOS-a”, „Przeglądu Wiadomości Agencyjnych”, „Tygodnika Mazowsze”, „Tygodnika Wojennego”, „Wiadomości” i „Woli”. Autor analizujei ch dzieje z różnych perspektyw; opisuje funkcjonowanie podziemnych redakcji, konspiracyjne systemy druku i kolportażu, politykę informacyjną poszczególnych pism, prowadzone na ich łamach dyskusje publicystyczne, działania aparatu bezpieczeństwa skierowane przeciwko ich twórcom oraz środowisko podziemnych dziennikarzy, drukarzy, kolporterów i ich współpracowników. Atutem pracy jest szerokie wykorzystanie dorobku innych nauk humanistycznych i społecznych (m.in. socjologii i medioznawstwa) oraz uwzględnienie w analizach stosowanych w nich kategorii. Dzieje opisywanych w książce środowisk osadzone są na tle historii niezależnego ruchu wydawniczego w PRL oraz dawniejszych tradycji wydawania konspiracyjnej prasy, a także zjawiska samizdatu w innych państwach bloku sowieckiego