Nawigacja

Aktualności

Studencki Komitet Solidarności – dokumenty z Archiwum IPN

  • Liliana Batko Liliana Batko
  • Joanna Barczyk Joanna Barczyk
  • Małgorzata Gątkiewicz Małgorzata Gątkiewicz
  • Elżbieta Majewska Elżbieta Majewska
  • Lesław Maleszka Lesław Maleszka
  • Józef Ruszar Józef Ruszar
  • Bogusław Sonik Bogusław Sonik
  • Bronisław Wildstein Bronisław Wildstein

Impulsem do powstania SKS była śmierć Stanisława Pyjasa, studenta polonistyki UJ i współpracownika KOR. Jego zwłoki znaleziono 7 maja 1977 r. na klatce schodowej kamienicy przy ul. Szewskiej 7 w Krakowie. O śmierć Pyjasa powszechnie oskarżano Służbę Bezpieczeństwa. Jego przyjaciele i koledzy podjęli kroki, mające na celu uczczenie pamięci zmarłego oraz nagłośnienie sprawy, którą władze bagatelizowały. Ich działania zaowocowały przekształceniem krakowskich juwenaliów w wielką manifestację żałobną.

Decyzję o założeniu SKS podjęto w nocy z 14 na 15 maja 1977 r. w mieszkaniu Liliany Batko. W gronie organizatorów „czarnych juwenaliów” uznano, że wyzwolona wśród studentów aktywność powinna zostać skoncentrowana w nowej strukturze. 15 maja 1977 r., na zakończenie tzw. czarnego marszu, w którym ulicami Krakowa przeszło kilka tysięcy osób, ogłoszono deklarację założycielską Komitetu. Podpisy pod nią złożyli: Andrzej Balcerek, Joanna Barczyk, Liliana Batko, Wiesław Bek, Małgorzata Gątkiewicz, Elżbieta Majewska, Lesław Maleszka (tajny współpracownik SB o pseudonimach „Ketman”, „Return”, „Tomek”, „Zbyszek”), Józef Ruszar, Bogusław Sonik i Bronisław Wildstein.

W kolejnych dniach deklarację poparło ok. 2 000 studentów krakowskich uczelni. Jeszcze w 1977 r. SKS-y powstały też  w innych miastach: 20 października w Warszawie, 15 listopada w Poznaniu, 14 grudnia we Wrocławiu, a rok później, 10 maja 1978 r. – w Szczecinie. SKS działał jawnie, podając do publicznej wiadomości imiona i nazwiska oraz adresy przedstawicieli, tzw. rzeczników, którymi mogli być tylko studenci.

Podstawową działalnością SKS było powielanie i kolportaż niezależnych wydawnictw, których bibliotekę prowadziła Ewa Kulik (później Anna Smolarczyk). Oprócz tego w miarę systematycznie działacze SKS angażowali się również w działalność edukacyjną, prowadząc wykłady w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych, m.in. dla młodzieży szkół średnich. Jedną z form inicjatyw edukacyjnych była organizacja letnich obozów szkoleniowych.

Do najbardziej spektakularnych akcji SKS zaliczyć należy m.in.: głośne protesty przeciwko zakazowi wypożyczania z Biblioteki UJ wydawnictw emigracyjnych, zbieranie podpisów pod petycjami w obronie więźniów politycznych czy w obronie represjonowanych kolegów (np. Ziemowita Pochitonowa).

SKS wydawał również własne pisma: „Indeks” (o charakterze ogólnopolskim) oraz „Sygnał”. Pierwszy numer „Indeksu” wydano jesienią 1977 r. Ostatecznie okazało się 8 numerów pisma. Drugi tytuł był inicjatywą działaczy krakowskiego SKS. W latach 1978–1980 ukazało się 8 numerów, z czego ostatni został niemal w całości skonfiskowany przez bezpiekę.

Działalność SKS zakończyła się w 1980 r. Jego działacze czynnie wsparli strajki robotników w sierpniu 1980 r., a następnie zaangażowali się w powoływanie i organizację struktur Niezależnego Związku Studentów.

Aktywność SKS była pilnie obserwowana przez SB. Na szczeblu centralnym prowadzono Sprawę Operacyjnego Rozpracowania o kryptonimie „Wasale”. Ponadto w poszczególnych KW MO prowadzono sprawy dodatkowe, np. w Krakowie, kolebce SKS, przeciwko działaczom prowadzono kilka spraw grupowych, np. o kryptonimach „Alfa”, „Niepoprawni”, „Adam”, „Beta”, „Gama”, czy „Delta”. Działacze i współpracownicy SKS byli wielokrotnie aresztowani, wzywani do siedzib SB, a w ich mieszkaniach często dokonywano rewizji.

W zasobie IPN, pod sygnaturami IPN BU 01232/188-192, 204 i 205, znajduje się bardzo interesująca dokumentacja dotycząca SKS, wśród niej na szczególną uwagę zasługuje Kartoteka działaczy i sympatyków Studenckiego Komitetu Solidarności (zanonimizowane skany kart prezentowane powyżej pochodzą właśnie z niej).

do góry