E-Księgarnia
PROGRAM
16 listopada 2016 r. (środa), godz. 10.00, Hotel „Białowieski”, ul. A.Waszkiewicza 218, Białowieża
referaty:
- Ks. dr Tadeusz Kasabuła: Stanisław Bohusz Siestrzencewicz, pierwszy arcybiskup mohylewski (1783–1826)
- Dr Raisa Zianiuk: Seminaria duchowne w Mohylewie i Mińsku w latach 1788 – 1869
- Mgr Marta Wróbel: Kształtowanie zasobu Archiwum Archidiakonatu Białostockiego (1820-1847) jako przykład losów dokumentów kościelnych w Cesarstwie Rosyjskim
- Ks. dr Zbigniew Rostkowski: Ks. Felicjan Szakien administrator i proboszcz narewski (1849-1864)
17 listopada 2016 r. (czwartek), godz. 9.00, Hotel „Białowieski”, ul. A.Waszkiewicza 218, Białowieża
- Mgr Dmitriy Panto: Utworzenie dekanatu omskiego w 1910 r. Historia i podział administracyjny
- Dr hab. Agata Mirek: Trudny wiek dwudziesty w dziejach parafii Świr i jej proboszcza ks. Kazimierza Szyłejki (1886-1960)
- Ks. dr Adam Szot: Rewindykacja dóbr kościelnych w archidiecezji wileńskiej w okresie międzywojennym
- Mgr Łukasz Kalisz: Biskupi wileńscy wobec Zgromadzenia Salezjańskiego w okresie II Rzeczypospolitej
- Dr Paweł Libera: Sprawa abp J. Cieplaka w oczach i działaniach polskiej dyplomacji
- Mgr Agnieszka Kobus: Kapłani z metropolii mohylewskiej i wileńskiej w służbie Kościoła gdańskiego
- Dr Irena Mikłaszewicz: Brzemię polskości. Odniesienie do Polski, jako czynnik obciążający katolików i duchowieństwo polskie w litewskiej części archidiecezji wileńskiej w materiałach sowieckich służb represyjnych (1944-1991)
- Dr Alina Zavadzka: Polityka władz sowieckich wobec duchowieństwa katolickiego na Wileńszczyźnie po II wojnie światowej
Sesja milenijna
18 listopada 2016 r. (piątek), godz. 10.30, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku, Białystok, ul. Warszawska 48
Abp prof. dr hab. Edward Ozorowski: Wprowadzenie
- Dr Rafał Łatka: Kard. Wyszyński i abp Wojtyła w „grze” milenijnej władz PRL
- Ks. dr Tadeusz Krahel: Prezbiterium białostockiego Kościoła AD 1966
- Dr hab. Krzysztof Sychowicz: Próba ograniczenia zasięgu i oddziaływania obchodów milenijnych w województwie białostockim podejmowana przez lokalne władze polityczno-administracyjne PRL
Organizator:
- Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku
Partnerzy:
- Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku
- Collegium Suprasliense
Kontakt doorganizatorów:
- Waldemar F. Wilczewski, tel. 85 6645781, tel. kom. 600 368 013, e-mail: waldemar.wilczewski@ipn.gov.pl,
- Jarosław Wasilewski, tel. 85 6645787, e-mail: jaroslaw.wasilewski@ipn.gov.pl,
- Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Białymstoku, ul. Warsztatowa 1A, 15-637 Białystok, tel. 85 6645780, fax 85 6645788, e-mail: karolina.korolkiewicz@ipn.gov.pl
Przed rokiem 1772 w państwie carów mieszkało jedynie ok. 10 tys. katolików. Placówki zapewniające im obsługę duszpasterską miały charakter misji i podlegały bezpośrednio Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Wśród prawie pięciu i pół miliona ludności, która zamieszkiwała obszary Rzeczypospolitej, zagarnięte przez Rosję podczas rozbiorów w latach 1772, 1793 i 1795 znajdowali się katolicy obrządku łacińskiego przynależni do diecezji inflanckiej, smoleńskiej, wileńskiej i żmudzkiej z metropolii gnieźnieńskiej oraz chełmskiej, kijowskiej, kamienieckiej i łuckiejz metropolii lwowskiej. Na Ziemiach Zabranych nie było zatem żadnej stolicy metropolitalnej, gdyż Gniezno i Lwów znalazły się poza zaborem rosyjskim. Już dwa lata popierwszym rozbiorze Katarzyna II, bez porozumienia ze Stolicą Apostolską, powołała tzw. biskupstwo białoruskie, które w roku 1782 przemianowała na arcybiskupstwo ze stolicą w Mohylewie. Papież Pius VI chcąc unormować sytuację, bullą „Onerosa pastoralis officii cura” z 1783 r., utworzył metropolię mohylewską. Pierwszym arcybiskupem, metropolitą mohylewskim, mianowany został Stanisław Siestrzencewicz. Kolejne działania Katarzyny II, podjęte po trzecim rozbiorze – zniesienie biskupstwa inflanckiego, łuckiego, kamienieckiego i wileńskiego – znów pozbawione były sankcji kanonicznej. Kolejna próba normalizacji stosunków kościelnych w Rosji została podjęta już pod rządami cara Pawła I. Papież Pius VI zdecydował o wyłączeniu diecezji łuckiej, wileńskiej i żmudzkiej z metropolii gnieźnieńskiej orazdiecezji kamienieckiej z metropolii lwowskiej włączając je bullą „Maximis undique pressi” z 15 listopada 1798 r. do metropolii mohylewskiej. Do nowej metropolii powstałej na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, które w wyniku rozbiorów znalazły się w granicach Rosji, weszły również powstałe z przekształcenia diecezji kijowskiej, diecezje mińska i żytomierska.
Kolejne przekształcenia organizacji terytorialnej metropolii zostały przeprowadzone w związku z podpisaniem konkordatu z Rosją w 1847 r. Powstała nowa diecezja tyraspolska (1848), diecezje kamieniecka i mińska zostały skasowane przez rząd carski (1869) w ramach represji popowstaniowych, stolica metropolii –niezmiennie nazywanej mohylewską – w roku 1872 została przeniesiona do Petersburga.
Nową sytuację dla Kościoła na wschodnich obszarach dawnej Rzeczypospolitej, od ponadstulecia znajdujących się pod zaborem, przyniósł wybuch I wojny światowej, rewolucja w Rosji, rozpad imperium carów. Nowe granice państw podzieliły struktury administracyjne metropolii mohylewskiej. W odrodzonej, w okrojonych granicach, Rzeczypospolitej znalazły się części diecezji łuckiej, mińskiej, wileńskiej i żmudzkiej. Fragmenty, wskrzeszonej w 1918 r. diecezji ryskiej znalazły się na obszarze Estonii i Łotwy, na Litwie pozostała prawie caładiecezja żmudzka i skrawki diecezji wileńskiej. W najtrudniejszej sytuacjipozostały części diecezji mińskiej i łuckiej, które pozostały w granicach Związku Sowieckiego. Konkordaty zawierane przez Stolicę Apostolską w połowie lat 20. XX w. otworzyły drogę do ustalenia nowej organizacji kościelnej na terenach byłej metropolii mohylewskiej. W Polsce powstała metropolia wileńska z diecezjami sufraganalnymi w Łomży i Pińsku (z części diecezji mińskiej). Na Litwie, gdzie zlikwidowano diecezję żmudzką, powstała metropolia kowieńska. Sowiecka Białoruś i Ukraina zostały w praktyce pozbawione zorganizowanej struktury administracji kościelnej.
Kolejny cios porządkowi kościelnemu zadała II wojna światowa i następujące po niej zmiany ustrojowe i arbitralne regulacje granic państwowych. W Związku Sowieckim znalazły się prawie całe tereny należące niegdyś do metropolii mohylewskiej i powstałej później (1925) na znacznej części jej obszaru, metropolii wileńskiej.
Dopiero upadek systemu komunistycznego w Europie otworzył drogę do normalizacji struktur Kościoła na obszarach, które u schyłku XVIII wieku weszły w skład metropolii mohylewskiej. Kościół w Polsce swój obecny kształt administracyjny otrzymał na mocy bulli „Totus Tuus Poloniae populus” wydanej przez papieża Jana Pawła II 25 marca 1992 r. W granicach współczesnej Białorusi nawiązaniem do tradycji metropolii mohylewskiej jest utworzona w roku 1991 archidiecezja mińsko-mohylewska, łącząca tradycje dawnej stolicy archidiecezji i jednego z biskupstw.
Już pobieżny przegląd zmian struktur diecezjalnych, jakie w ciągu dwóch stuleci zachodziły na wschodnich terenach Rzeczypospolitej pokazuje, że dla Kościoła rzymskokatolickiego na tym obszarze był to czas szczególnie trudny. Rozbiory i późniejsze panowanie komunistów sprawiły, że Kościół na wschodzie znalazł się w opresji. Z pozycji uprzywilejowanego wyznania panującego stał się Kościołem zaledwie tolerowanym, marginalizowanym, następnie represjonowanym i bezwzględnie zwalczanym. Na metropolie mohylewską i wileńską chcemy spojrzeć właśnie przez pryzmat opresji, w jakiej lokalne Kościoły zmuszone były funkcjonować w ciągu minionych dwóch stuleci.