E-Księgarnia
Wystawa „»Jesteśmy Polakami«. Związek Polaków w Niemczech” przedstawia obecność Polaków na terenie państwa niemieckiego, działalność związku, sylwetki najbardziej znanych działaczy oraz represje, jakie ich spotykały ze strony Niemców za trwanie przy polskości.
– Dla ponad milionowej rzeszy Polaków, którzy pozostali na terytorium państwa niemieckiego, język polski był jednym z wyróżników, jednym z wyznaczników tożsamości tej grupy etnicznej. Bo Polacy w okresie międzywojennym, na terenie państwa niemieckiego posiadali status mniejszości narodowej, pełnię praw, (…) pokazywali, że polska przedsiębiorczość niczym nie ustępuje przedsiębiorczości współobywateli pochodzenia niemieckiego. (...) Ale od samego początku polska mniejszość w Niemczech była traktowana przez władze niemieckie w sposób niezwykle podejrzliwy. Od samego początku podlegała kontroli, a potem zmagającym się represjom, które wzmagały się jeszcze bardziej po roku 1933. Wybuch II wojny światowej oznaczał także kres funkcjonowania Związku Polaków w Niemczech, który był emanacją aktywności Polaków żyjących w państwie niemieckim. Związek Polaków zdelegalizowano, jego działaczy aresztowano, prześladowano, mordowano –
przypomniał wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr hab. Karol Polejowski podczas wernisażu. Podkreślił, że wystawa ma przywracać pamięć o Związku Polaków w Niemczech, o jego dokonaniach i przywrócić pamięć o działaczach, o konktretnych ludziach, zaangażowanych w tę działałność.
– Sprawiedliwość w dalszym ciągu czeka i nie została oddana naszym rodakom, którzy o tę polskość walczyli
– zaznaczył wiceprezes IPN i dodał:
– Związek Polaków w Niemczech przyjął pięć prawd Polaków, (…) jedną z nich jest ta, że Polska jest naszą matką i o Polsce nigdy nie wolno mówić źle. Uważam, że powinniśmy czerpać z tego, co nasi przodkowie uważali za rzecz oczywistą, która w dzisiejszych czasach czasami się gubi. Warto do tych podstawowych wartości wracać.
Wydarzenie odbyło się w ramach 100. rocznicy obchodów powstania Związku Polaków w Niemczech. W otwarciu wystawy uczestniczyli dr Paweł Warot, dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku oraz Adam Hlebowicz, dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN.
Ekspozycja powstała z inicjatywy dr. Pawła Warota, który jest również autorem części wystawy. Stanowi wspólne dzieło kilku oddziałów Instytutu Pamięci Narodowej, w których opracowano jej regionalne części. Została przygotowana w trzech wersjach językowych (polsko-angielsko-niemiecka). Przed Domem Polonii w Warszawie prezentowana jest zbiorcza wystawa, złożona z ponad stu plansz, które były już częściowo pokazane w innych miastach w Polsce, m.in. 10 listopada 2022 r. w Kwidzynie.
Autorami poszczególnych części regionalnych są: dr Paweł Warot (IPN Gdańsk) – „Warmia, Mazury, Powiśle” oraz „Na zachód od Odry”, dr Barbara Męczykowska (IPN Gdańsk) – „Ziemia lęborsko-bytowska”, Renata Skoczek (IPN Katowice) – „ Górny Śląsk”, Jerzy Rudnicki (IPN Wrocław) – „Dolny Śląsk”, dr Iwona Demczyszak (Delegatura IPN w Opolu) – „Śląsk Opolski”, Piotr Orzechowski (IPN Poznań) – „Pogranicze”, Jakub Wojewoda (IPN Szczecin) – „Pomorze Zachodnie i Ziemia Lubuska”.
Koordynatorzy wystawy: Izabela Brzezińska, Krzysztof Drażba, dr Paweł Warot. Na wystawie prezentowane są materiały pochodzące ze zbiorów: Biblioteki Narodowej (BN), Biblioteki Uniwersytetu Opolskiego (BUO), Instytutu Północnego im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie (IP), Instytutu Śląskiego (IŚ), Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC), Śląskiej Biblioteki Cyfrowej (ŚBC) oraz domeny publicznej.
Plansze tytułowe poszczególnych części wystawy
Związek Polaków w Niemczech
Kończący I wojnę światową traktat wersalski zdecydował bezpośrednio i pośrednio o przebiegu niemal całej zachodniej i północnej granicy Polski, pozostawiając za kordonem ponad milionową rzeszę Polaków, zamieszkujących swoje odwiecznie rodzime ziemie nad Odrą, Łyną, Bałtykiem, a od pokoleń nad Szprewą i Renem. Polacy żyli na tych terenach pomimo prowadzonej przez Niemców długotrwałej germanizacji. Ci spośród polskich działaczy narodowych i społecznych, którzy po powstaniach wielkopolskim i śląskich pozostali w granicach Niemiec, postanowili się zorganizować, aby wspólnie oprzeć się wrogiej wobec polskiej mniejszości narodowej polityce niemieckiego rządu. Polacy działali na polu politycznym, społecznym, kulturalnym i gospodarczym.
W 1922 r. powołano Związek Polaków w Niemczech. Polacy posiadali w Niemczech swoje banki, spółdzielnie, przedsiębiorstwa, szkoły, przedszkola, biblioteki. Wydawali książki, gazety, różnego rodzaju czasopisma. Kultywowana była rodzima tradycja, pomimo przeszkód rozwijała się sztuka. Trudne położenie Polaków w Niemczech pogorszyło się jeszcze bardziej, kiedy niemieccy obywatele w 1933 r. w wolnych wyborach powierzyli rządy zbrodniczej partii narodowosocjalistycznej Adolfa Hitlera. Odtąd Polacy podlegali zmasowanym represjom i terrorowi, łącznie z zabójstwami, a polskie placówki były napadane i niszczone.
Po wybuchu II wojny światowej Niemcy pozbawili Polaków statusu mniejszości narodowej, działalność Związku Polaków w Niemczech została zakazana, tak samo jak działalność wszystkich polskich organizacji. Działacze Związku trafili do obozów koncentracyjnych i więzień. Tam z powodu swojej przynależności narodowej i dotychczasowego manifestowania polskości byli torturowani i mordowani. Polski majątek został skonfiskowany przez rząd Rzeszy Niemieckiej. Do dziś Polacy nie odzyskali w Niemczech statusu mniejszości narodowej, nie zwrócono im zrabowanego majątku, nie zostały też Polsce wypłacone jakiekolwiek reparacje wojenne.
Tekst: dr Paweł Warot