E-Księgarnia
22 września 2022 w Szczecinie została odsłonięta tablica upamiętniająca oficerów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, którzy w latach 1923-1939 prowadzili w mieście działalność wywiadowczą. Do wybuchu II wojny światowej Szczecin – obok Królewca, Wrocławia i Berlina – był jednym z najistotniejszych punktów w rozpoznaniu operacyjnym i penetracji III Rzeszy przez polskich agentów.
W okresie międzywojennym w mieście pracowało czterech etatowych oficerów polskiego wywiadu, dwóch oficerów rezerwy WP i jeden chorąży, jak również kilkudziesięciu agentów Oddziału II. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim: kpt. mar. Mariana Józefa Kadulskiego. kpt. Jana Chmarzyńskiego, kpt. Edmunda Katlewskiego, kpt. Franciszka Brzezińskiego, rtm. Wacława Gilewicza, por. rez. Emila Brykowicza, por. rez. Adama Biedrzyńskiego oraz chor. rez. Kazimierza Ziembiewicza.
Do ich obowiązków należało m.in. zbieranie informacji o dyslokacji niemieckich oddziałów i ich stanie liczebnym, uzbrojeniu, odbywanych ćwiczeniach, zasadach mobilizacji, szkołach i kursach wojskowych czy morale. Raportowali też o stanie wychowania fizycznego i szkoleniu niemieckich rezerw, a także o poligonach, lotniskach, fabrykach broni i amunicji. Prócz tego polscy oficerowie przekazywali do Warszawy dane o partiach działających na terenie prowincji Pomorze, ich sile, programach, o życiu gospodarczym, mniejszościach narodowych oraz o stosunku społeczeństwa lokalnego do spraw polskich.
Tablica, którą odsłonięto na elewacji budynku miejscu, w którym w okresie międzywojennym funkcjonował polski konsulat w Szczecinie, została wykonana z szarego piaskowca i w całości sfinansowana ze środków Instytutu Pamięci Narodowej. W czasie uroczystości dr Karol Nawrocki przypomniał zebranym, że:
Nazwiska oficerów i tych wszystkich, którzy 100 lat temu pracowali w tym budynku, w dzisiejszym budynku Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, są nazwiskami bohaterów.
Prezes IPN podkreślił, że decydując się na pracę w wywiadzie kierowali się oni miłością do Polski. Zauważył też, że w obliczu potęgi totalitarnych reżimów III Rzeszy i Związku Sowieckiego nie mogli pozwolić sobie na niepewność i musieli być gotowi do tego, aby
przekroczyć bramę rodzącego się piekła i służyć niepodległej Rzeczpospolitej.
Na zakończenie zaznaczył, że dbanie o polskich bohaterów i przypominanie o nich jest nie tylko ustawowym obowiązkiem Instytutu Pamięci Narodowej, ale też naszą misją i zobowiązaniem wobec przyszłych pokoleń.
W uroczystości wzięli udział: dr Karol Nawrocki – prezes Instytutu Pamięci Narodowej, płk Krzysztof Wacławek – szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Zbigniew Bogucki – Wojewoda Zachodniopomorski, gen. dyw. dr Dariusz Parylak – dowódcę 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej, nadinsp. Tomasz Trawiński – komendanta wojewódzki Policji w Szczecinie, nadbryg. Jarosław Tomczyk – komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej oraz ppłk SG Zbigniew Pałka – komendant Placówki Straży Granicznej w Szczecinie.
Oprawę muzyczną wydarzenia zapewniła Orkiestra Wojskowa w Świnoujściu. Został także odczytany Apel Pamięci i oddano salwę honorową, po której nastąpiła ceremonia złożenia kwiatów pod odsłoniętą tablicą.
Następnie w szczecińskim Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” prof. Wojciech Skóra wygłosił wykład pt.: Oficerowie wywiadu polskiego w międzywojennym Szczecinie 1918-1939.
Prezes IPN złożył też hołd Maksymilianowi Goliszowi i Aleksandrowi Omieczyńskiemu, wybitnym działaczom polonijnym o wysokich kwalifikacjach pedagogicznych, którzy jednocześnie współpracowali z polskim wywiadem wojskowym. Obaj zostali aresztowani w 1939 r., sądzeni przez niemiecki sąd wojskowy i skazani na karę śmierci za zdradę stanu.
***
Przez niemal cały okres międzywojenny w Szczecinie (niem. Stettin) mieściła się komórka polskiego wywiadu (II. Oddział Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, od grudnia 1928 r. – Sztabu Głównego WP), którego zadaniem było dostarczanie wiadomości o mieście i prowincji Pomorze (niem. Provinz Pommern). Szczecin, jako główny niemiecki port dorzecza Odry, był groźnym rywalem dla portu w Gdańsku oraz nowo wybudowanej Gdyni. Był też ważną częścią polskiej gospodarki, gdyż dla rodzimego przemysłu i rolnictwa był to najdogodniejszy ośrodek tranzytowy. Co równie istotne, rok po roku na terenie prowincji przebywało ponad 20 tys. polskich robotników sezonowych, którzy jako ludzie niewykształceni podlegali szczególnej opiece. Obszar ten zamieszkiwało również 7-8 tys. obywateli niemieckich polskiego pochodzenia, co miało szczególne znaczenie zważywszy na fakt, że granica z II RP przebiegała bardzo blisko.
Instytucjonalnym wsparciem dla działalności wywiadu wojskowego był polski konsulat, który funkcjonował w Szczecinie od 1925 do 1939 r. Był to ostatni konsulat utworzony przez Polskę w Niemczech. Odegrał on ważną rolę w animacji życia narodowego i kulturalno-oświatowego maleńkiej Polonii szczecińskiej, liczącej jedynie ok. 100 dorosłych osób. Bez jego aktywnej pomocy polska kolonia nie byłaby w stanie przeciwstawić się wynarodowieniu.