E-Księgarnia
21 lipca 2022 w Lesie Wolica koło Dębicy odbyły się uroczystości upamiętniające żydowską społeczność w 80. rocznicę likwidacji przez Niemców dębickiego getta. Instytut Pamięci Narodowej reprezentował zastępca prezesa dr Mateusz Szpytma oraz dr hab. Dariusz Iwaneczko, dyrektor Oddziału IPN w Rzeszowie. W obchodach rocznicowych, obok mieszkańców Dębicy, wzięli udział przedstawiciele samorządów oraz władz państwowych. Licznie reprezentowana była społeczność żydowska na czele z Tadeuszem Jakubowiczem, wiceprzewodniczącym Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Krakowie, oraz prof. Danielem Offenem, przewodniczącym Związku Dębiczan w Izraelu.
Jednym z elementów uroczystości było odsłonięcie odnowionej przez IPN zbiorowej mogiły Żydów zamordowanych przez okupantów w lipcu 1942 r., które poprzedziła ekumeniczna modlitwa z dusze zmarłych.
To kolejna żydowska mogiła z czasów niemieckiej okupacji odnowiona przez Instytut Pamięci Narodowej. To miejsce, ten las wybrał okupant. My o nim nie zapomnimy. Spoczywają tu bowiem polscy obywatele – zamordowani tylko dlatego, że byli Żydami. Życia nikomu nie przywrócimy, ale możemy sprawić, by pamięć o tej zgładzonej społeczności nigdy nie zaginęła. Nie tylko tu, ale i w innych miejscach, w których miał miejsce Holokaust. To jest nasz wyraz niezgody na to co się stało 80 lat temu
– powiedział dr Mateusz Szpytma.
Odczytano także fragmenty wyjątkowych wspomnień jednego ze świadków zagłady dębickich Żydów, Leopolda Trejbicza. Po wygłoszeniu okolicznościowych przemówień, złożeniu kwiatów i kamieni pamieci oraz zapaleniu zniczy, uczestnicy uroczystości udali się do Domu Kultury Śnieżka w Dębicy. Tam wzięli udział w recitalu pieśni żydowskich i bałkańskich w wykonaniu Małgorzaty Pruchnik-Chołki, której akompaniowali Dariusz Kot (akordeon) i Wojciech Front (kontrabas).
Tytuł widowiska – „Lechaim” – oznacza toast za życie i pomyślność. Koncert stał się małą podróżą po różnych zakątkach świata, gdzie rodziły się i rozbrzmiewały pieśni żydowskie. Tym razem zaproszeni goście mieli możliwość usłyszenia ich w języku polskim, jidysz, hebrajskim i serbskim.
Getto w Dębicy zostało utworzone przez Niemców najprawdopodobniej w pierwszych miesiącach 1941 r. W pierwszym okresie jego funkcjonowania przesiedlono do niego ok. 2200 dębickich Żydów, ale po likwidacji mniejszych gett w Radomyślu Wielkim, Ropczycach, Pilźnie i Sędziszowie Małopolskim liczba mieszkańców zaczęła gwałtownie przyrastać. Ostatecznie w przeludnionym getcie dębickim zamkniętych zostało ok. 12 000 osób.
Likwidacja getta w Dębicy rozpoczęła się 21 lipca 1942 r. i trwała 4 kolejne dni. Była to pierwsza z trzech większych akcji wysiedlenia społeczności żydowskiej w tym mieście. Kilka dni wcześniej ludności żydowskiej odebrano dokumenty, aby ostemplować je w siedzibie gestapo. W dniu rozpoczęcia akcji zwrócono podbite papiery, a ci, którzy ich nie otrzymali mieli udać się na punkt zbiorczy, na tzw. Księżą Łąkę.
Tam też dokonano selekcji – kilkuset Żydów wybrano do pracy w Pustkowie, Mielcu i Rzeszowie. Tych wszystkich, których uznano za niezdolnych do wykonywania pracy rozstrzeliwano na terenie getta i na skraju lasu w pobliżu wsi Wolica (obecnie jedno z osiedli Dębicy). Kolejnych kilka tysięcy Żydów z Dębicy deportowano w dwóch transportach do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.
Po zakończeniu lipcowej akcji w getcie dębickim nadal przebywało ok. 1 700 osób. W sierpniu 1942 r. Niemcy przekształcili getto w obóz pracy (Arbeitslager). Druga akcja likwidacyjna miała miejsce w dniach 15-16 grudnia 1942 r. – do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu deportowano wówczas ok. 1000 Żydów. Tych, którzy próbowali podjąć ucieczkę, rozstrzeliwano na miejscu.
Ostateczna likwidacja pozostałości po getcie nastąpiła 15 kwietnia 1943 r. Z kilkutysięcznej społeczności żydowskiej Dębicy okupację niemiecką przeżyła garstka. Według danych Tymczasowej Komisji Żydowskiej, pod koniec maja 1945 r., w mieście mieszkało 51 ocalałych (30 mężczyzn i 21 kobiet), z których wszyscy – poza jednym – wyjechali do Stanów Zjednoczonych i Izraela.