E-Księgarnia
W Wolnym Mieście Gdańsku Klub Sportowy Gedania był szkołą sportu i patriotyzmu. Zawodnicy klubu byli w czasie II wojny światowej represjonowani, a wielu z nich zostało zamordowanych. Historię klubu przypomniał podczas konferencji prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki.
– Gdy powstała Gedania to nad świat, Polskę i całą Europę, również nad Gdańsk nadciągały ciemne chmury. Wówczas gdy ktoś chciał być członkiem Gedanii, gdy jego kierownictwo i działacze starali się o to, aby pielęgnować polskość w ramach klubu sportowego Gedania, to tutaj w Gdańsku, który był wówczas laboratorium niemieckiego nazizmu, ponad pięćdziesiąt procent społeczeństwa głosowało na partię Adolfa Hitlera i NSDAP. Bycie częścią klubu sportowego Gedanii, budowanie jego potęgi było z jednej strony deklaracją przywiązania do polskości, z drugiej zaś dawało możliwość wyrażenia aspiracji narodowych Polaków – mówił prezes IPN. – Za to przywiązanie do polskości działacze Gedanii zapłacili najwyższą cenę. Zarówno działacze jak i sportowcy, znaleźli się na listach swoich niemieckich sąsiadów. Już 1 września 1939 r. siedziba Gedanii została zniszczona, a jej działacze zostali wywiezieni do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof. Członkowie klubu sportowego Gedania bronili Westerplatte, walczyli także na frontach II wojny światowej, bronili również poczty polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. Jedna z pierwszych ofiar Westerplatte to przecież Wojciech Najsarek, który był kolejarzem i członkiem klubu sportowego Gedania – przypomniał dr Nawrocki.
Podkreślił, że Gedania przed rokiem 1939 znaczyła tyle co Polska, stąd naturalne zainteresowanie Instytutu Pamięci Narodowej historią tego wyjątkowego, unikatowego klubu sportowego. – To jedna z misji IPN, aby pielęgnować pamięć o tych, którzy Polsce byli gotowi służyć, realizować się na boiskach sportowych w wielu sekcjach, ale swoją polskość pokazywać i być gotowym by o nią walczyć, a niestety czasami także umierać – podkreślił prezes IPN.
Podczas konferencji dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku dr Paweł Warot opowiedział o projektach, które przygotowuje gdański IPN w związku ze stuleciem Gedanii. Historia klubu zostanie przedstawiona m.in. na dwóch wystawach, przygotowywanych przez Instytut. Zaprezentowano także okolicznościową maskotkę, która jest odzwierciedleniem tej, którą można zobaczyć na oryginalnych zdjęciach Gedanistów, trzymaną przez Klemensa Borusa – bramkarza Gedanii, instruktora harcerstwa, zamordowanego przez Niemców w czasie wojny.
W wydarzeniu wzięli udział także: dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku – dr hab. Janusz Trupinda oraz przedstawiciele klubu: Władysław Barwiński – prezes Gedanii 1922 i dr Bartosz Dolański – dyrektor sportowy Gedanii 1922.
Zapis konferencji:
* * *
Jednym z największych symboli polskości w Wolnym Mieście Gdańsku okresu międzywojennego był Klub Sportowy GEDANIA. Utworzyli go 15 września 1922 r. zapaleni sportowcy – piłkarze. Data utworzenia klubu została zapisana w zachowanym Statucie Klubu z 19 marca 1926 r.
W szybkim tempie mała, jednosekcyjna Gedania stała się największym ośrodkiem polskiego sportu w Wolnym Mieście Gdańsku. Po siedmiu latach istnienia była już najliczniejszym gdańskim klubem sportowym z wieloma sekcjami, m.in.: piłkarską, bokserską, strzelecką, motocyklową, lekkoatletyczną, tenisową, hokejową. W 1930 r. powstał wydział kobiet.
Entuzjazm członków rekompensował skromne fundusze. Sportowcy odnosili sukcesy, z dumą nosząc stroje w barwach biało-czerwonych. Rozgrywane z drużynami niemieckimi mecze miały dla sportowców i kibiców rangę rozgrywek międzynarodowych. W 1933 r. piłkarze Gedanii zdobyli tytuł mistrza Wolnego Miasta Gdańska, również wydział bokserski mógł się szczycić niejednokrotnie rewelacyjnymi wynikami.
Gedanię wspierało całe środowisko Polaków z Wolnego Miasta Gdańska, do klubu należeli nie tylko sportowcy, ale również polscy działacze, krzewiący i wzmacniający narodową tożsamość na gruncie zdominowanym przez nieprzychylną Polakom większość niemiecką. Wzniesiony wspólnym wysiłkiem Polaków stadion w dzielnicy Wrzeszcza zwanej Polskim Dworem (Polenhof), nieopodal polskiego kościoła pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika, stał się centrum zarówno polskiego życia sportowego, jak i obchodów świąt narodowych. Działacze i sportowcy Gedanii za swoje zaangażowanie zapłacili najwyższą cenę. Niemcy, korzystając ze skrupulatnie sporządzonych jeszcze przed wojną list proskrypcyjnych wrogów III Rzeszy, już w pierwszych dniach wojny rozpoczęli aresztowania i mordy polskich patriotów, działaczy wszystkich polskich organizacji i stowarzyszeń: politycznych, religijnych, społecznych, artystycznych i sportowych.
Położony na uboczu miasta cmentarz na Zaspie stał się miejscem ostatniego spoczynku ofiar zbrodni. Czterdziestu Gedanistów jest tam symbolicznie upamiętnionych, w tym jedenastu w Alei Wybitnych Polaków. Dwudziestu Gedanistów zostało zamordowanych 11 stycznia i 22 marca 1940 r. w KL Stutthof w masowych egzekucjach Polaków szczególnie zasłużonych w krzewieniu polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Pięciu – to zamordowani kolejarze z Szymankowa, czterech brało udział w obronie Poczty Polskiej w Gdańsku.
Opracowanie merytoryczne:
Katarzyna Lisiecka (na podstawie zasobów Archiwum IPN
oraz książki Janusza Trupindy, KS Gedania – klub gdańskich Polaków (1922–1953), Gdańsk 2015
oraz ustaleń OBUWiM IPN w Gdańsku)