E-Księgarnia
W czasie wizyty w Republice Południowej Afryki przedstawiciele IPN spotkali się z Polonią, odwiedzili przedszkole prowadzone przez zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej oraz ośrodek polonijny w Walkerville pod Johannesburgiem. W czasie spotkania zaprezentowali międzynarodowy projekt edukacyjno-memoratywny IPN „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”, który ma na celu upamiętnienie wysiłku zbrojnego Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa.
Prezes IPN dr Karol Nawrocki wręczył Stefanowi Herokowi, założycielowi Fundacji Charytatywnej „The Dawn of Hope”i Magdalenie Liberdzie, prezes Zjednoczenia Polskiego w Johannesburgu pamiątkowe repliki orzełka Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (wz. 1939). Orzełek należał do por. Tadeusza Starzyńskiego (1903–1970), jednego z 316 „Cichociemnych”.
Po południu delegacja IPN złożyła kwiaty pod pomnikiem katyńskim w Johannesburgu. Pomnik powstał w 1981 r. z inicjatywy miejscowej Polonii. Stojący w parku miejskim James & Ethel Grey jest jedynym tego typu upamiętnieniem w Afryce. Monument upamiętnia ofiary zbrodni katyńskiej, walkę żołnierzy Armii Krajowej, a także południowoafrykańskich lotników, którzy w sierpniu 1944 r. nieśli pomoc powstańcom warszawskim. W 2007 r. władze miasta Johannesburga wpisały pomnik do rejestru zabytków. U podstawy pomnika znajdują się 3 granitowe płyty, pod którymi umieszczono urny z ziemią z Katynia, zebraną z grobów powstańców warszawskich oraz z tzw. Góry Lotnika (Józefów k/Warszawy) – miejsca katastrofy samolotu Liberator KG 939 z 31. Dywizjonu Bombowego Sił Powietrznych Afryki Południowej (SAAF), zestrzelonego w nocy 14/15 sierpnia 1944 r. Wszystkie napisy na tablicach zostały wykonane w języku polskim, angielskim i afrikaans.
W polskim kościele pod wezwaniem św. Józefa Robotnika w Norwood w Johannesburgu, przy którym działa główny ośrodek polonijny w RPA, delegacja IPN z prezesem dr. Karolem Nawrockim spotkała się z Polonią oraz przedstawicielami Związku Sybiraków. Organizatorem i gospodarzem spotkania był ks. Radosław Szymoniak SCHr. Podczas wydarzenia zaprezentowano międzynarodowy projekt IPN „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”, który ma na celu upamiętnienie wysiłku zbrojnego Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa. Ekspozycja jest dedykowana rodakom mieszkającym w Afryce.
W spotkaniu wzięli udział m.in. ambasador RP w RPA Andrzej Kanthak oraz prof. Hubert Chudzio, dyrektor Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
– To jest historia w części o Państwa rodzinach, o Państwa przeszłości – mówił prezes IPN dr Karol Nawrocki o prezentowanej w kościele wystawie „Szlaki Nadziei”. – Wystawa mówi o złu II wojny światowej, w wyniku której Polacy rozsiani są po całym świecie. Ale swojego ducha wolności, także dzięki takim inicjatywom jak ta, nie oddadzą nigdy – podkreślił dr Nawrocki. Podczas wystąpienia przedstawił genezę wydarzeń, o których opowiada wystawa, oraz przypomniał zagrożenia, jakie ideologie powstałe jeszcze w XIX w., w tym nierozliczony komunizm, niosą także we współczesnym świecie.
Dziękując uczestnikom spotkania za aktywność w życiu polonijnym i kultywowanie tradycji oraz dziedzictwa narodowego, powiedział: – Bez takich ludzi jak Państwo budowanie narodowej wspólnoty byłoby niemożliwe.
* * *
Johannesburg to największe miasto Republiki Południowej Afryki i jedno z największych na całym kontynencie. Potocznie nazywany jest „bramą Afryki”. Od 1994 r. jest stolicą prowincji Gauteng w zagłębiu Witwatersrand. To tutaj powstała najstarsza organizacja zrzeszająca Polaków w Afryce – Zjednoczenie Osadników Polskich w Południowej Afryce (obecnie nosi nazwę Zjednoczenie Polskie w Johannesburgu). Utworzenie organizacji polonijnej w Johannesburgu było podyktowane potrzebami Polaków, którzy po II wojnie światowej osiedlili się w ówczesnym Związku Południowej Afryki i z różnych powodów (najczęściej politycznych) nie mogli powrócić do ojczyzny.
Po wybuchu II wojny światowej liczba Polaków udających się do południowej Afryki systematycznie się zwiększała, najpierw dzięki uchodźcom ze Związku Sowieckiego, a później żołnierzom Polskich Sił Zbrojnych. Za udzielanie pomocy rodakom odpowiadała organizacja Polish Relief Fund. W pierwszych latach wojny w obozach wojskowych i szpitalach na terenie ZPA znalazło się ok. 3500 polskich oficerów i żołnierzy, później ich liczba wzrosła do ok. 12 tys. Ponadto rząd ZPA przyjął także grupę ok. 500 polskich dzieci, w większości sierot, które na początku lat 40. XX w. trafiły – jako ofiary sowieckich zsyłek – z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej na Syberię.
Po zakończeniu działań wojennych w Europie nie wszyscy Polacy zdecydowali się na powrót do ojczyzny opanowanej przez władze komunistyczne. Wśród tych, którzy pozostali na obczyźnie, znajdował się m.in. Franciszek Socha-Paprocki – kapitan armii polskiej, który zamieszkał na stałe na terenie Związku Południowej Afryki. W 1948 r. został prezesem Zjednoczenia Osadników Polskich i zaangażował się w działalność polonijną (za co odznaczono go Krzyżem Niepodległości). Zmarł 18 kwietnia 1963 r.
Na cmentarzu West Park w Johannesburgu znajduje się Polski Ogród Pamięci, w którego części wojskowej znajduje się pięć grobów polskich żołnierzy zmarłych w miejscowym szpitalu polowym (obecnie zwanym Baragwanath), rannych w kampanii w Afryce Zachodniej w 1942 r. Z kolei w parku James & Ethel Gray znajduje się jedyny w Afryce pomnik katyński.
Szacuje się, że Polonia w południowej Afryce to obecnie od 10 tys. do nawet 30 tys. osób. W Johannesburgu oraz w innych miastach RPA – Kapsztadzie czy Vanderbijlpark – działają polskie parafie i szkoły, wokół których koncentruje się życie polonijne.
czytaj więcej na portalu szlakinadziei.ipn.gov.pl
Nabożeństwo w obozie harcerskim. Oudtshoorn, Związek Południowej Afryki (RPA), styczeń 1947 r. (fot. zbiory Ośrodka KARTA, udostępnił Jan Banach). Koloryzacja: Mikołaj Kaczmarek