Nawigacja

Aktualności

Odsłonięcie pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022

W ramach obchodów 77. rocznicy wyzwolenia KL Sachsenhausen odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika gen. Bolesława Roi, zamordowanego w obozie 27 maja 1940 roku.

Pomnik generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Pomnik gen. Roi stanął w pobliżu pomnika gen. Stefana Roweckiego „Grota” w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi w Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość w Miejscu Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość w Miejscu Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość w Miejscu Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Uroczystość w Miejscu Pamięci i Muzeum Sachsenhausen – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci Ravensbrück – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci Ravensbrück – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci Ravensbrück – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Miejsce Pamięci Ravensbrück – 1 maja 2022. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Grób Marka Rzewuskiego na cmentarzu w Fürstenberg. Nagrobek wyremontowany przez BUWiM w 2021 roku. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)
Fürstenberg. Pomnik nagrobny wykonany przez BUWiM w miejscu, w którym odnaleziono i ekshumowano prochy polskich więźniarek Ravensbruck. Fot. Joanna Sulej-Piskorz (IPN)

W niedzielę 1 maja 2022 r. na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika upamiętniajacego postać gen. Bolesława Roi: legionisty, polityka, jednego z czterech sygnatariuszy rozkazu o powołaniu niepodległego Wojska Polskiego.

Pomnik, przedstawiajacy leżącą na cokole rogatywkę z generalskim otokiem, powstał na wniosek środowiska kombatantów ze Stowarzyszenia Pamięci Narodowej Czwartak w Kielcach – mieście, w którym w dwudziestoleciu międzywojennym stacjonował 4. pułk piechoty Legionów Polskich, utworzony i dowodzony przez gen. Roję. Powstanie tego upamiętnienia jest wynikiem wieloletniej współpracy Urzędu Miasta Kielce, instytucji pamięci w Berlinie oraz Instytutu Pamięci Narodowej, który współfinansował to przedsięwzięcie. Pomnik generała stanął obok monumentu poświęconego generałowi Stefanowi Roweckiemu ps. Grot, w okolicach budynku dowództwa obozu. 

Instytut Pamieci Narodowej reprezentowali: dr hab. Karol Polejowski – zastępca prezesa IPN, dr Dorota Koczwańska-Kalita – naczelnik Delegatury IPN w Kielcach oraz Joanna Sulej-Piskorz – zastępca dyrektora Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa. W uroczystości wzięli udział także premier Brandenburgii Dietmar Woidke, Konsul RP w Niemczech Marcin Król, prezydent Kielc Bogdan Wenta i Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Prezes IPN dr Karol Nawrocki skierował do uczestników uroczystości list, który odczytał dr hab. Karol Polejowski.

Szanowni Państwo,

Byłem i umrę polskim generałem! To słowa, które wypowiedział generał Bolesław Roja, bity i torturowany przez swoich niemieckich oprawców. To słowa, które były w pełni zgodne z wychowaniem polskiego patrioty i oficera Wojska Polskiego. I właśnie dlatego, że był przedstawicielem polskich elit musiał zginąć, oddając swoje życie na terenie KL Sachsenhausen 27 maja 1940 roku. Jest to miejsce uświęcone krwią dziesiątek tysięcy ofiar zbrodniczego, totalitarnego systemu narodowo-socjalistycznego, odwołującego się do rasizmu i odmawiającego prawa do istnienia tych narodów, które uznawano za niżej stojące w rozwoju społecznym czy kulturowym. Eliminacja polskich elit miała złamać polskiego ducha i umiłowanie wolności.

Moment śmierci generała Bolesława Roi – wiosna 1940 r. – to chwila szczególna. Z jednej strony trwa niemiecka akcja wymierzona w warstwę przywódczą narodu polskiego, z drugiej zaś sowiecka Rosja dokonuje ludobójstwa na polskich oficerach i innych przedstawicielach polskich elit. W ten sposób oba zbrodnicze totalitaryzmy – niemiecki nazizm i rosyjski komunizm – realizowały politykę zagłady narodu polskiego.

Szanowni Państwo, pomimo upływu lat wciąż zdumiewa nas niezłomność i hart ducha polskiego generała. Chylimy czoła przed dumą oficera, która nie pozwoliła na ugięcie się pod obcym jarzmem. Jestem przekonany, że patrząc na statuę, która została dziś uroczyście odsłonięta, będziemy wracać myślami do człowieka, który – choć zginął – nie został pokonany. (...)

Generał Bolesław Roja należał do elity polskiego narodu. Był sprawnym dowódcą, posłem na Sejm z ramienia Stronnictwa Chłopskiego, członkiem Kapituły Tymczasowej Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Po upadku wojny obronnej włączył się w prace Polskiego Czerwonego Krzyża. Jego historia zbiera w sobie losy współczesnych mu Polaków, którzy podobnie jak on walczyli z bronią w ręku o niepodległość Ojczyzny, angażowali się politycznie i społecznie, by później paść ofiarą niemieckiej akcji wymierzonej w przedstawicieli polskiej inteligencji. Spośród nich wyróżniała go jednak nieprzeciętna odwaga i nieugiętość, której nie zatracił nawet w obliczu śmierci. Zapamiętamy go jako człowieka honoru, bez reszty oddanego Rzeczypospolitej.

Cześć Jego pamięci!

Delegacja IPN uczestniczyła też w porannych uroczystościach w 77. rocznicę wyzwolenia KL Ravensbrück oraz odwiedziła pobliski cmentarz komunalny w Fürstenberg, gdzie grzebano prochy więźniarek zamordowanych w obozie koncentracyjnym Ravensbrück.

Bolesław Roja przyszedł na świat 4 IV 1876 r. we wsi Bryńce Zagórze, pow. Bóbrka (obecnie w obwodzie lwowskim na Ukrainie) jako syn Marii i Józefa. Ojciec prowadził gospodarstwo, wykonywał również zawód leśnika. Przyszły generał należał do wyjątków, jakimi wśród generalicji okresu II Rzeczypospolitej były osoby pochodzenia chłopskiego.

Późniejszy legionista, generał i polityk, pobierał naukę w gimnazjach we Lwowie i Krakowie oraz szkole kadetów w Wiener Neustadt koło Wiednia. Następnie służył w armii austro-węgierskiej. Pracował dla wywiadu austriackiego. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. prowadził szkolenie wojskowe Drużyn Sokolich. Wkrótce rozpoczął służbę w Legionach Polskich, najpierw w szeregach 2 pułku piechoty. Jednostka ta wchodziła w skład II Brygady legionowej, nazywanej później Żelazną lub Karpacką. Wraz z 2 pułkiem Bolesław Roja brał udział w ciężkich walkach pod Mołotkowem i Rafajłową. Wiosną 1915 r. stanął na czele 4 pułku piechoty, utworzonego pod Piotrkowem Trybunalskim W tym czasie został podpułkownikiem. Na przełomie lipca i sierpnia 1915 r. wziął udział w słynnym boju pod Jastkowem, koło Lublina, uważanym za chrzest bojowy czwartaków. W listopadzie tego roku otrzymał awans na stopień pułkownika.

Na przełomie 1915 i 1916 r. czwartacy stacjonowali pod Optową nad Styrem. Powstałe tam obozowisko legionowe nazwano na cześć dowódcy 4 pułku piechoty „Rojowym Osiedlem”. W 1916 r. Bolesław Roja był członkiem słynnej Rady Pułkowników, nieformalnego organu doradczego przy Komendzie Legionów Polskich. W pierwszych dniach lipca tego roku wziął udział w bitwie pod Kostiuchnówką, największej bitwie legionowej I wojny światowej. Po kryzysie przysięgowym w 1917 r. znalazł się ponownie armii austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 przebywał w Krakowie biorąc udział w przejmowaniu władzy przez Polaków. Otrzymał za to nominację na stopień generała brygady.

W latach 1919-1920  B. Roja brał czynny udział w walkach o nowe granice odrodzonego państwa polskiego. W 1922 r. przeniesiono go w stan spoczynku. Rok później został zweryfikowany w stopniu generała dywizji. W latach 20. i 30. XX w. zajmował się działalnością polityczną. W 1928 r. B. Roja został posłem z ramienia Stronnictwa Chłopskiego. Wcześniej zwolennik Józefa Piłsudskiego, z czasem znalazł się w gronie jego przeciwników. Po śmierci marszałka krytykował rządy sanacyjne. W 1937 r. doprowadziło to do internowania generała i przetrzymywania na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego.

Za swoje zasługi wojenne Bolesław Roja został odznaczony m. in. Orderem Wojennym Virtuti Militari, klasy V oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

We wrześniu 1939 r. generał miał 63 lata. Był już wówczas schorowanym człowiekiem. Nie powstrzymało go to jednak od działalności podziemnej na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Prawdopodobnie to właśnie ona doprowadziła do jego aresztowania w marcu 1940 r. Był więziony na Pawiaku , skąd 3 maja został wywieziony i dzień później znalazł się w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Nadano mu numer obozowy: 23982. Okoliczności jego śmierci przerażają. Niemcy - wiedząc, że to polski generał w stanie spoczynku - szczególnie dręczyli Bolesława Roję. Został zamordowany 27 V 1940 r. w bestialski sposób. Jak wspominał o. Henryk Maria Malak: „Generała Roję wykończono wczoraj  na ulicy przed barakiem. Zadusił go młody esesman, przydeptując mu gardło. – Patrzcie! Tak kończy polski generał”. Symboliczny grób B. Roi znajduje się na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.

W 2006 r. na osiedlu Nowy Bukowiec, w podwarszawskim Legionowie odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Bolesławowi Roi. Generał uważany jest za „ojca chrzestnego” Legionowa. Taką bowiem nazwę nadał koszarom w Jabłonnie, oddając w ten sposób cześć polskim legionistom.

dr Aleksandra Kozłowska

do góry