E-Księgarnia
Wizyta wiąże się ściśle z rozpoczętymi w sierpniu 2021 r. przez władze miasta Odessa, bez udziału polskich ekspertów, pracami poszukiwawczymi w miejscu masowych pochówków ofiar zbrodni NKWD z lat 1937–1938 na terenie tzw. 6 km drogi owidiopolskiej.
Z dokumentów archiwalnych wynika, że pośród pochowanych na tym terenie tysięcy ofiar znajdują się Polacy, ofiary zbrodni stalinowskich z lat 1937–1938 oraz najprawdopodobniej Polacy zamordowani i zmarli w miejscowym więzieniu w latach późniejszych. Według badań dr Ewy Kowalskiej z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN liczba ofiar narodowości polskiej to minimum 354 osoby. Ich imiona i nazwiska zostały wyłonione spośród 33 909 osób aresztowanych i straconych w Odessie, na podstawie przeprowadzonych badań archiwalnych.
Wizyta związana jest również z podjętymi przez IPN jeszcze w 2019 r. staraniami o możliwość przeprowadzenia prac poszukiwawczych masowych grobów ofiar Zbrodni Katyńskiej w Chersoniu, który jako jedyne na Ukrainie miejsce zagłady ofiar decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku nie było poddane badaniom przez polskich archeologów. Możliwość prowadzenia prac poszukiwawczych w Chersoniu pozwoliłaby również na zweryfikowanie wyników badań naukowych BPiI, na podstawie których ustalono imiona i nazwiska 52 ofiar narodowości polskiej przebywających w więzieniu miejskim w Chersoniu, rozstrzelanych w tzw. operacji kułackiej, na podstawie decyzji Trójki UNKWD rejonu nikołajewskiego w latach 1937–38. W tym okresie w więzieniu w Chersoniu represjonowanych było łącznie 8693 osób, z których 4517 zostało rozstrzelanych.
Podczas wizyty w Chersoniu, 6 października, przedstawiciele IPN spotkali się z przedstawicielami Obwodowego Towarzystwa Polskiego „Polonia” oraz wspólnie z Konsulem RP w Odessie Pawłem Niedźwiedzkim złożyli kwiaty na symbolicznym grobie Generała Mariusza Zaruskiego, zmarłego w Chersoniu 8 kwietnia 1941 r. Przeprowadzono również rekonesans w obrębie chersońskiego cmentarza komunalnego, gdzie wg ustaleń BPiI mogą znajdować się groby ofiar Zbrodni Katyńskiej i ofiary z lat 1937–38.
Podczas pobytu w Odessie przedstawiciele IPN spotkali się z Lidią Kowalczuk – wiceprzewodniczącą grupy roboczej ds. ekshumacji 6 km drogi owidopolskiej. Podczas rozmów poruszono kwestię Odezwy Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Bykownia – od terenu zagłady do miejsca pamięci” w sprawie miejsca masowego pochówku bezimiennych szczątków ludzkich na dawnym obiekcie specjalnym NKWD w Odessie na 6 km drogi owidiopolskiej, która została przyjęta przez uczestników konferencji 23 września br. w Kijowie. Odezwa zawiera szereg postulatów na rzecz kontynuowania prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych w sposób zgodny z międzynarodowymi standardami, z udziałem ekspertów instytucji zagranicznych z zakresu archeologii sądowej oraz antropologii, organizacji godnego pochówku i upamiętnienia ofiar. Sformułowano również postulat powołania Międzynarodowej Komisji ds. odkrycia oraz ekshumacji szczątków ludzkich na terytorium dawnego obiektu specjalnego Zarządu NKWD dla Obwodu Odeskiego na 6 km drogi owidiopolskiej.
7 października przedstawiciele IPN spotkali się z merem Odessy Hennadijem Truchanowem. Podczas spotkania poruszono kwestię aktualnego stanu prac i planów strony ukraińskiej dotyczących kolejnych etapów poszukiwań i ekshumacji. Zastępca prezesa IPN podkreślił, iż IPN w dalszym ciągu oczekuje na przekazanie oficjalnego stanowiska strony ukraińskiej na sformułowany 11 sierpnia br. wniosek prezesa IPN o dopuszczenie ekspertów Biura Poszukiwań i Identyfikacji do udziału w pracach poszukiwawczych i ekshumacyjnych w Odessie. Po oficjalnym spotkaniu delegacja IPN wspólnie z przedstawicielami grupy roboczej udała się w miejsce prowadzonych prac poszukiwawczych na 6 km drogi owidiopolskiej, gdzie zapoznała się z obszarem badań, metodyką prac oraz stanem faktycznym.