Instytut Pamięci Narodowej Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” – następca Armii Krajowej wciąż nieznany? - Aktualności -

Mjr Hieronim Dekutowski „Zapora”, płk. Łukasz Ciepliński „Ostrowski”, st. Sierż. Józef Franczak „Laluś” – mało kto wie, że ci najbardziej znani Wyklęci-Niezłomni należeli do WiN. Podczas briefingu zaprezentowaliśmy popularnonaukową książkę „Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość 1945-1948” oraz inne publikacje, w tym najnowszy „Biuletyn IPN”.

Spotkanie z mediami zorganizowaliśmy z okazji 75. rocznicy powstania  Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (2 września 1945 r.) oraz w 73. rocznicę wydania wyroku w tzw. procesie krakowskim (10 września 1947). Skazano w nim działaczy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego. Proces, wzorowany na sowieckim wymiarze „sprawiedliwości”, miał charakter pokazowy i był elementem kampanii propagandowej, mającej skompromitować i unicestwić antykomunistyczną opozycję polityczną oraz zastraszyć jej zwolenników.

– Chcemy przypominać naszych bohaterów, którzy mimo trudnej sytuacji międzynarodowej, ale też okupacji sowieckiej, chcieli Polski wolnej, demokratycznej i niepodległej. Choć Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” oficjalnie było instytucją cywilną, to kadrowo wywodziło się z Armii Krajowej – do niej nawiązywało i po części stało się organizacją zbrojną. – mówił podczas briefingu zastępca prezesa IPN dr Mateusz Szpytma. – Polska była na tyle ważnym krajem między ZSRR a Niemcami, że dławiono w niej każdy przejaw niezależności. Po procesie krakowskim WiN i PSL latem i jesienią 1947 roku wielu członków II Zarządu WiN trafiło do więzień. Odkrywanie pamięci o Zrzeszeniu „WiN” powinno być jednym z najważniejszych obszarów działalności IPN, gdyż organizacja ta wyrażała wolę większości Polaków, by żyć w wolnym, demokratycznym kraju – podkreślił wiceprezes IPN.

Publikację Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948  zaprezentował dr Filip Musiał, współredaktor tomu:  – Książka ukazuje Zrzeszenie w trzech perspektywach: struktury, działalności i ludzi. Omawia także skutki jego działania, do których należy zaliczyć spowolnienie procesu sowietyzacji w Polsce – mówił dyrektor Oddziału IPN w Krakowie.

Briefing prowadził dr Paweł Błażewicz z Biura Prezesa i Komunikacji Społecznej IPN.

► Więcej o tzw. procesie krakowskim

* * *

Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” powstało, by wypełnić lukę w konspiracyjnej walce o wolność Polski po rozwiązaniu 19 stycznia 1945 r. przez gen. Leopolda Okulickiego  Armii Krajowej.  Jej roli nie zdołała wypełnić powołana przez gen. Władysława Andersa 7 maja 1945 r. Delegatura Sił Zbrojnych na kraj, która miała na celu tworzenie partyzantki antykomunistycznej. W związku z tym grupa oficerów z kierownictwa Delegatury z płk. Janem Rzepeckim na czele,  2 września 1945 r. w Warszawie, powołała do życia Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. Twórcy WiN „wierni testamentowi Polski Podziemnej” podjęli „polityczną walkę” o urzeczywistnienie wizji Ojczyzny, za którą walczyli i ginęli żołnierze ZWZ-AK. Organizatorami Zrzeszenia było pięciu oficerów AK: płk Janusz Bokszczanin, płk Franciszek Niepokólczycki, płk Jan Rzepecki, płk Antoni Sanojca oraz płk Jan Szczurek-Cergowski.

W Polsce powojennej, poddanej rządom komunistycznej dyktatury, działania WiN musiały być prowadzone w konspiracji. By podkreślić odejście od zbrojnej drogi realizacji swych celów, początkowo pełna nazwa organizacji brzmiała: Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niepodległość” (wkrótce nazwę skrócono, a słowo niepodległość zastąpiono wyrazem niezawisłość). „Deklaracja Ideowa WiN” została zredagowana przez Jana Rzepeckiego i opublikowana w konspiracyjnej prasie. Organizacja przejęła dużą część dotychczasowych struktur podziemnych i szybko rozrosła się do ok. 20 tys. członków. Formalnie niezależna od rządu polskiego na uchodźctwie, przekazywała na Zachód uzyskane materiały dotyczące sytuacji politycznej, gospodarczej i militarnej w kraju. Głównym celem politycznym Zrzeszenia było doprowadzenie do wolnych wyborów (zagwarantowanych przez Wielką Trójkę w Jałcie) i przekazanie struktur organizacyjnych legalnym władzom Rzeczypospolitej.

1 marca 1951 r., po brutalnym śledztwie zakończonym wyrokiem śmierci, zostali zamordowani w mokotowskim więzieniu sowieckim strzałem w tył głowy: prezes IV Zarządu Głównego WiN ppłk Łukasz Ciepliński i jego współpracownicy – mjr Adam Lazarowicz, mjr Mieczysław Kawalec, kpt. Franciszek Błażej, kpt. Józef Rzepka, por. Karol Chmiel, por. Józef Batory. Na pamiątkę tego wydarzenia, 1 marca został ustanowiony Dniem Żołnierzy Wyklętych.

Historia Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” miała się zakończyć w grudniu 1952 r., kiedy to Urząd Bezpieczeństwa Publicznego ujawnił swoją inspirującą rolę w V Komendzie WiN-u, w ramach prowadzonej Operacji „Cezary”. W rzeczywistości resztki oddziałów zbrojnych wywodzących się ze Zrzeszenia WiN przetrwały dłużej. Mjr Jan Tabortowski „Bruzda” zginął 23 sierpnia 1954 r., a ostatni z żołnierzy oddziału „Uskoka”, Józef Franczak „Laluś”, poległ 21 października 1963 r.

► Więcej o Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”

►Materiały o WiN