E-Księgarnia
28 września w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Warszawie dyskutowano o wydanym przez IPN albumie „Najbardziej tajemniczy kraj świata”. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959.
Gości i uczestników dyskusji powitała Marzena Kruk, dyrektor Archiwum IPN. W rozmowie, którą poprowadził Adam Hlebowicz, dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN, wzięli udział: Tomasz Stempowski – redaktor książki (Archiwum IPN), Adam Mazur – krytyk sztuki, znawca fotografii z Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu oraz (online) Sam Bryan – syn Juliena H. Bryana, filmowiec, wykładowca uniwersytecki.
Sam Bryan wspominał ojca, pokazując jednocześnie pamiątki przywiezione przez niego z licznych podróży. – Ojciec uwielbiał podróżować, rozmawiać z ludźmi. Jedną z takich historii, jaką zapamiętałem, był list, który napisał ojciec, kiedy miałem osiem lat. To były święta Bożego Narodzenia, ale taty nie było z nami w domu, podróżował... Moje wspomnienia sięgają lat 60., kiedy ojciec zabierał mnie już na wyprawy. Uwielbiał jeść, łamać się z ludźmi chlebem. Lubił również kupować ciekawe rzeczy, stąd przywiezione ze Związku Sowieckiego lalki, które przed chwilą mogli Państwo zobaczyć. Jedna z nich jest z masy papierowej, druga z pokazywanych miała głowę wykonaną z drewna. Moja żona ma kolejną, którą zaraz pokażemy – wspominał Samuel Bryan.
– Nie znając języka ani ludzi, Julien Bryan potrafił nawiązać z nimi kontakt – zauważył prowadzący spotkanie Adam Hlebowicz.
– Nawiązanie dobrego kontaktu z modelami było dla Bryana kluczowe, wymagało zdobycia zaufania u ludzi – wyjaśniał Tomasz Stempowski, opisując metodologię pracy reportera. – Dlatego Julien zaczynał od rozmowy, której celem było wzajemne poznanie, aby możliwa była szczerość i nie było sztucznego pozowania. To wymagało od niego poświęcenia czasu. Jeszcze przed wyprawą starannie się przygotowywał. Poznawał obyczaje danych ludzi, aby ich nie urazić. Kiedy przyjeżdżał, zaczynał od opowieści o sobie, skąd jest, po co przyjechał. Zabierał ze sobą zdjęcia, czasopisma, książki amerykańskie. Działał również osobisty czar Juliena i jego osobowość, dzięki czemu zjednywał sobie ludzi – mówił Tomasz Stempowski.
Zdjęcia wykonane przez Juliena Bryana scharakteryzował Adam Mazur: – Bryan fotografował przez kilkadziesiąt lat. W tym czasie fotografia bardzo się zmieniała. Zdjęcia Bryana nie były tylko fotosami podporządkowanymi filmowi, który był dla niego najważniejszym medium. Julien starał się również znaleźć swój styl dokumentalny. Co jest bliskie FSA – fotografii dokumentalnej z lat 30. W Polsce znamy to z fotografii Johna Vachona, który fotografował dla amerykańskich agencji w Europie. W albumie wydanym przez IPN widać, że Bryan rozwijał fotografię dokumentalną, reporterską w nowym stylu. Zdjęcia z lat 20. i 30. nie są statyczne. Były wykonane pod kątem, z dachu. Widać, że Bryan próbuje nawiązać do propagandowych zdjęć konstruktywistycznych. To, co jest charakterystyczne, to niezwykła ruchliwość. Z jednej strony fotografował dom mody z pięknie ubranymi kobietami, a już za chwilę robotnice na dachu, okutane w drelichy, budujące nowy Związek Radziecki. Mimo że Bryan miał mało czasu, starał się być wszędzie – podsumował Adam Mazur.
Dyskusja była transmitowana online, zapraszamy do obejrzenia jej zapisu na kanale IPNtv.
Zaprasza Sam Bryan:
Retransmisja:
Organizatorzy: Instytut Pamięci Narodowej, Centrum Edukacyjne IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia” w Warszawie
Patroni medialni: TVP Historia, DoRzeczy, Dzieje.pl
* * *
IPN wydał unikatowy album z fotografiami Juliena H. Bryana. Cały świat, a zwłaszcza Polacy pamiętają jego zdjęcia z walczącej Warszawy 1939 r., które stały się symbolem rozpoczęcia II wojny światowej, a jednocześnie zapowiedzią, jak okrutna i bezwzględna będzie ta wojna. Bryan, który był wtedy jedynym zachodnim korespondentem prasowym w naszym kraju, na zawsze pozostał przyjacielem Polski i Polaków. Także dzięki temu IPN mógł wydać polsko-angielski album „Najbardziej tajemniczy kraj świata”. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959 / The Most Mysterious of Countries. The Soviet Union in the Photographs and Writings of Julien H. Bryan 1930–1959.
Album zawiera fotografie Juliena H. Bryana, wykonane w czasie jego wizyt w Związku Sowieckim w latach 1930–1937, 1946–1947 oraz 1956–1959, m.in. w Moskwie, Leningradzie, Kijowie i innych miastach, na wsi oraz na Kaukazie i Syberii. Zdjęcia uzupełniają teksty Bryana poświęcone jego podróżom do ZSRS i doświadczeniom z fotografowaniem i filmowaniem w tym kraju.
To zapis życia codziennego w Związku Sowieckim w latach 1930–1959. Na ten okres przypada największy terror – apogeum stalinizmu. Zdjęcia Bryana trzeba więc oglądać pamiętając, co działo się wtedy w ZSRS (zbiorowe zbrodnie, eksterminacja całych grup społecznych czy narodowości, czas gułagów, budowy kanału Biełamorskiego i terroru, który mógł przynieść śmierć nawet 40 milionom ludzi, destrukcja kultury, złamanie fundamentów zachodniej cywilizacji. Jakie intencje przyświecały Bryanowi, gdy przedstawiał na Zachodzie w miarę neutralne zdjęcia – zdawałoby się – normalnego kraju? Czy wiedział o zbrodniach? O wielkim głodzie? Pewnie dopiero z perspektywy czasu.
Bryan jest fotografem dostępnej dla niego codzienności. A album „Najbardziej tajemniczy kraj świata” nie jest pomnikiem systemu komunistycznego, lecz zwyczajnych ludzi, którzy w nim żyli. Bryan jest także podróżnikiem szukającym egzotyki. Odwiedził rejony Kaukazu (Gruzja, Dagestan, Kabardyno-Bałkarię) oraz Uzbekistan i Kazachstan.
Jak fotografie Juliena Bryana ukazujące Związek Sowiecki znalazły się w zasobie Instytutu Pamięci Narodowej? W 2009 r. podczas przygotowań Instytutu do rocznicy wybuchu II wojny światowej i przeglądu zdjęć dokumentujących niemiecką napaść na Polskę w 1939 r., okazało się, że większość z nich została zrobiona przez żołnierzy Wehrmachtu i reprezentuje ich punkt widzenia. Wyjątkiem były zdjęcia Juliena Bryana z oblężenia Warszawy. IPN nawiązał kontakt z synem Juliena, Samem. Tak jak ojciec, jest on bardzo przychylny Polsce i otwarty na współpracę. W rezultacie do zasobu archiwum Instytutu trafiły kopie cyfrowe zdjęć Bryana z Polski i Niemiec, których oryginały przechowywane są w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie. Okazało się, że Sam Bryan w swoim prywatnym archiwum posiada także zbiór zdjęć ojca ze Związku Sowieckiego. Za jego zgodą i te fotografie IPN mógł zeskanować i umieścić w swoim zasobie.