E-Księgarnia
10 listopada 2022 na pl. św. Jana Pawła w Kwidzynie uroczyście zainaugurowano ogólnopolską wystawę plenerową „»Jesteśmy Polakami«. Związek Polaków w Niemczech”. Uświetnia ona całoroczne obchody 100-lecia Związku Polaków w Niemczech. Na wystawie zaprezentowano archiwalne zdjęcia, rysunki, mapy i teksty, ukazujące działalność rodaków, ich dokonania i najważniejsze postacie ze stuletniej historii organizacji
W wernisażu wzięli udział m.in. prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki, wojewoda pomorski Dariusz Drelich, dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku dr Paweł Warot, służby mundurowe oraz licznie zgromadzona młodzież szkolna.
Prezes IPN podczas wystąpienia przedstawił historię Związku Polaków w Niemczech i jej pierwszego prezesa Stanisława Sierakowskiego, podkreślił zasługi ks. dr. Bolesława Domańskiego, który doprowadził do zorganizowania pierwszego ogólnopolskiegp zjazdu Polaków w Niemczech. Wspomniał także uczniów i nauczycieli Gimnazjum Polskiego w Kwidzynie, które było enklawą polskiej myśli, kultury i języka. Dr Nawrocki zaznaczył, że naszym zobowiązaniem wobec współczesnych i wobec osób, o których traktuje wystawa, jest upominanie się o polskie sprawy w czasie, gdy „mniejszość polska w Niemczech nie może cieszyć się prawami takimi, jak mniejszość niemiecka w Polsce, w Niemczech wciąż obowiązuje zarządzenie Hermanna Göringa z roku 1940, podczas gdy Niemcy nie zapłacili Polsce reparacji i odszkodowań za II wojnę światową”. – Jesteśmy częścią europejskiej rodziny, a ci, którzy byli w centrum niemieckiego totalitaryzmu, mieli odwagę, żeby upominać się o polskie sprawy – dodał prezes IPN.
O poświęconej Związkowi Polaków Niemczech ekspozycji opowiedział dr Paweł Warot – autor koncepcji wystawy i jej części regionalnej dotyczącej Powiśla.
Następnie uczestnicy uroczystości udali się do Liceum Ogólnokształcącego im. dr Władysława Gębika – dawnego Gimnazjum Polskiego w Kwidzynie, które obchodzi w tym roku 85. rocznicę powstania. W ramach obchodów rocznicowych w liceum zorganizowana została sesja popularnonaukowa. Zebranych powitał prezes IPN dr Karol Nawrocki, głos zabrali także m.in. wojewoda pomorski Dariusz Drelich oraz dyrektor szkoły Joanna Poźniak.
W części merytorycznej sesji wygłoszono trzy referaty. Wystąpienie Łukasza Rzepczyńskiego (Zamek w Kwidzynie Oddział Muzeum Zamkowego w Malborku) dotyczyło budowy i organizacji Polskiego Gimnazjum w Kwidzynie w świetle źródeł archiwalnych. Dr Bartosz Kuświk (dyrektor Instytutu Śląskiego w Opolu) przedstawił działalność Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech jako przykład aktywności polskiej młodzieży w okresie międzywojennym, zaś dr Paweł Warot (dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku) omówił znaczenie Związku Polaków w Niemczech.
Wystawa plenerowa „Jesteśmy Polakami”. Związek Polaków w Niemczech będzie prezentowana do 29 listopada. Od 16 do 25 listopada istnieje możliwość zorganizowanego zwiedzania wystawy przez grupy szkolne.
***
W tym roku obchodzimy setną rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech – szczególnie ważnej w latach 20. i 30. XX w. dla zachowania świadomości narodowej organizacji, skupiającej zamieszkujących obszar Niemiec Polaków.
Kończący I wojnę światową traktat wersalski zdecydował bezpośrednio i pośrednio o przebiegu niemal całej zachodniej i północnej granicy Polski, pozostawiając za kordonem ponadmilionową rzeszę Polaków, zamieszkujących swoje odwiecznie rodzime ziemie nad Odrą, Łyną, Bałtykiem, a od pokoleń nad Szprewą i Renem. Polacy żyli na tych terenach pomimo prowadzonej przez Niemców długotrwałej germanizacji.
Ci spośród polskich działaczy narodowych i społecznych, którzy po powstaniach wielkopolskim i śląskich pozostali w granicach Niemiec, postanowili się zorganizować, aby wspólnie oprzeć się wrogiej wobec polskiej mniejszości narodowej polityce niemieckiego rządu. Polacy działali na polu politycznym, społecznym, kulturalnym i gospodarczym.
W 1922 r. powołano Związek Polaków w Niemczech. Polacy posiadali w Niemczech swoje banki, spółdzielnie, przedsiębiorstwa, szkoły, przedszkola, biblioteki. Wydawali książki, gazety, różnego rodzaju czasopisma. Kultywowana była rodzima tradycja, pomimo przeszkód rozwijała się sztuka. Trudne położenie Polaków w Niemczech pogorszyło się jeszcze bardziej, kiedy niemieccy obywatele w 1933 r. w wolnych wyborach powierzyli rządy zbrodniczej partii narodowosocjalistycznej Adolfa Hitlera. Odtąd Polacy podlegali zmasowanym represjom i terrorowi, łącznie z zabójstwami, a polskie placówki były napadane i niszczone.
Po wybuchu II wojny światowej Niemcy pozbawili Polaków statusu mniejszości narodowej, działalność Związku Polaków w Niemczech została zakazana, tak samo jak działalność wszystkich polskich organizacji. Działacze Związku trafili do obozów koncentracyjnych i więzień. Tam z powodu swojej przynależności narodowej i dotychczasowego manifestowania polskości byli torturowani i mordowani. Polski majątek został skonfiskowany przez rząd Rzeszy Niemieckiej. Do dziś Polacy nie odzyskali w Niemczech statusu mniejszości narodowej, nie zwrócono im zrabowanego majątku, nie zostały też Polsce wypłacone jakiekolwiek reparacje wojenne.
dr Paweł Piotr Warot, dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku
O wystawie
Wystawa „»Jesteśmy Polakami«. Związek Polaków w Niemczech” została przygotowana przez Oddział IPN w Gdańsku. Autorem części wystawy prezentowanej na wernisażu jest dr Paweł Warot (kolejne części będą prezentowane sukcesywnie, najbliższa odbędzie się 15 listopada 2022 r. w Lęborku). Koordynatorami wystawy są: Izabela Brzezińska, Krzysztof Drażba, dr Paweł Warot. Na wystawie zaprezentowano materiały pochodzące ze zbiorów: Biblioteki Narodowej (BN), Biblioteki Uniwersytetu Opolskiego (BUO), Instytutu Północnego im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie (IP), Instytutu Śląskiego (IŚ), Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC), Śląskiej Biblioteki Cyfrowej (ŚBC) oraz domeny publicznej.
Dawne Polskie Gimnazjum w Kwidzynie
I Liceum Ogólnokształcące w Kwidzynie to dawne Polskie Gimnazjum. Szkoła powstała w drugiej połowie lat trzydziestych, w niemieckich wówczas Prusach Wschodnich. O polskości tego miejsca przypominają liczne tablice zawieszone na szkole, upamiętniające m.in. pierwszego dyrektora Władysława Gębika. Za swoją polstawę polskiego patrioty został aresztowany jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, a resztę wojennych lat spędził w niemieckich obozach koncentracyjnych. W 2022 r. szkoła obchodzi 85. rocznicę powstania.
Moneta okolicznościowa
W upamiętnienie rocznicy powstania Związku Polaków w Niemczech oraz jego symbolu –„Rodła” włączył się Narodowy Bank Polski. 8 listopada 2022 roku NBP wprowadza do obiegu srebrną monetę o nominale 10 zł „90. rocznica powstania Znaku Rodła”. Na rewersie monety znajduje się Rodło – znak przedstawiający bieg rzeki Wisły wraz z zaznaczonym Krakowem. Awers przedstawia „5 Prawd Polaków” ogłoszonych w marcu 1938 r. na berlińskim Kongresie Polaków w Niemczech zorganizowanym przez ZPwN, będących podstawą ideową działalności Związku.
