E-Księgarnia-
Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka" -
Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka"
Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszko”, „Łupaszka” (1910-1951) – major WP i AK. Dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK. Jeden z najwybitniejszych dowódców polskiego podziemia niepodległościowego. Odznaczony m.in.: Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Pośmiertnie awansowany w 2016 r. na stopień pułkownika.
Zygmunt Szendzielarz przed II wojną służył w wileńskim 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich, gdzie pełnił funkcję dowódcy 2 szwadronu. Wraz z tą jednostką wziął udział w walkach kampanii 1939 r. Po ucieczce z niewoli niemieckiej przedostał się do Lwowa, a po kilkukrotnych nieudanych próbach przedostania się na Węgry wyjechał do Wilna i włączył się do pracy konspiracyjnej. Działał początkowo w strukturach tzw. Kół Pułkowych jednej z wielu organizacji konspiracyjnych, a następnie po ich scaleniu kontynuował aktywność podziemną w ZWZ a następnie AK. W jej ramach zajmował się między innymi działalnością wywiadowczą.
Latem 1943 r. Zygmunt Szendzielarz został wyznaczony na dowódcę oddziału partyzanckiego AK na Wileńszczyźnie dowodzonego wcześniej przez ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”. Po dotarciu do bazy zastał oddział zdziesiątkowany przez Sowietów, którzy pod pozorem rozmów o współpracy otoczyli i wymordowali większość żołnierzy i dowódcę. „Łupaszka” szybko zorganizował nowy oddział partyzancki, noszący nazwę 5 Wileńskiej Brygady AK. Na czele tej jednostki wykonał kilkadziesiąt udanych akcji przeciwko Niemcom, litewskim kolaborantom i sowieckiej partyzantce.
Latem 1944 r. za zgodą komendanta Okręgu Wileńskiego AK wraz ze swoją brygadą rozpoczął marsz na Zachód. Po kilku dniach jego oddział został jednak otoczony przez Sowietów, co zmusiło „Łupaszkę” do rozwiązania brygady i rozproszenia żołnierzy. Sam przedarł się na Białostocczyznę gdzie od jesieni 1944 r. kontynuował podziemną działalność i odtwarzał swoją jednostkę. Wkrótce odbudowana brygada majora „Łupaszki” liczyła kilkuset żołnierzy i operowała na rozległym obszarze od pojałtańskiej wschodniej granicy aż po Pomorze Zachodnie, tocząc w latach 1945-1947 walki z UB, LWP, NKWD i Armią Czerwoną
Jego działalność od początku znajdowała się w zainteresowaniu organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego. W ramach prowadzonego w latach 1945 -1953 Rozpracowania Obiektowego „Łupaszko” funkcjonariusze UB z Bielska Podlaskiego oraz Białegostoku starali się rozpracować liczebność, strukturę, zasięg działania 5 Wileńskiej Brygady AK oraz jej powiązania z innymi oddziałami podziemia antykomunistycznego. W ramach rozpracowania prowadzono też werbunek agentów, pozyskiwano informacje od aresztowanych członków, współpracowników i sympatyków oddziału. Starano się też poprzez agentów zwabić w pułapkę i schwytać samego majora „Łupaszkę”. Przez długi czas jednak „Łupaszko” wraz z topniejącym oddziałem skutecznie wymykał się albo walczył z obławami prowadzonymi przez UB, KBW, LWP i NKWD. Odmawiał też wszelkim propozycjom rozwiązania oddziału wysuwanym zarówno przez komunistów jak i niektórych z podległych mu dowódców. W marcu 1947 r. zdecydował się przekazać dowództwo brygady w ręce ppor. Władysława Łukasiuka ps. „Młot” i przejść do konspiracji. Wraz ze swoją łączniczką Lidią Lwow i kilkoma podkomendnymi wyjechał na Opolszczyznę. Następnie wraz z Lwow wyjechał do Zakopanego, gdzie zaczął się ukrywać. UB jednak intensywnie rozpracowywało jego kontakty. W ramach prowadzonej przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego operacji już od 1946 r. rozpracowywano osoby powiązane z Ośrodkiem Mobilizacyjnym Wileńskiego Okręgu AK. W ten sposób funkcjonariusze UB natrafili na kontakt ukrywającego się „Łupaszki” z podkomendnymi. Pod koniec czerwca w ramach zaplanowanej z szerokim rozmachem „Akcji X” UB rozpoczęło aresztowania członków i żołnierzy Wileńskiego Okręgu AK, w tym żołnierzy 5 Wileńskiej Brygady AK.
30 czerwca 1948 r. major „Łupaszko” został zatrzymany przez funkcjonariuszy UB w Osielcu koło Jordanowa. Przekazany natychmiast do dyspozycji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. W trakcie brutalnego śledztwa oskarżono go o „działalność w różnych bandach zbrojnych”, a także „kontynuowanie wrogiej działalności po wyzwoleniu”. W dniu 2 listopada 1950 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał majora Zygmunta Szendzielarza na kilkunastokrotną karę śmierci, pozbawienie praw publicznych, obywatelskich i honorowych oraz przepadek całego mienia. Wyrok wykonano przez rozstrzelanie 8 lutego 1951 r. Jego zwłoki odnalazł zespół prof. Krzysztofa Szwagrzyka w 2013 r. podczas prac na kwaterze „Ł” na Powązkach. 24 kwietnia 2016 r. został uroczyście pochowany na Warszawskich Powązkach.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/163054
Ludwik Marszałek ps. „Wilk”, „Zbroja” (1912-1948) – major WP i AK, komendant dębickiego obwodu AK, żołnierz podziemia niepodległościowego. Pośmiertnie awansowany w 2019 r. na stopień pułkownika.
Ludwik Marszałek przed II wojną służył w 15 pułku piechoty w Dęblinie na stanowisku dowódcy plutonu 4 kompanii. Z macierzystą jednostką wziął udział w kampanii 1939 r. i trafił do niewoli niemieckiej. Po ucieczce z obozu jenieckiego przyłączył się do ZWZ na Rzeszowszczyźnie, gdzie pełnił funkcje oficera saperów i oficera szkoleniowego. W styczniu 1944 r. został komendantem podobwodu AK Sędziszów Małopolski, a następnie od czerwca 1944 r. komendantem AK obwodu Dębica. Wziął udział w akcji „Burza” walcząc przeciwko Niemcom wraz z podległymi mu oddziałami w rejonie Braciejowej, Gumnsik, Połomi. Po wydostaniu się z niemieckiego okrążenia jesienią 1944 r. wraz z grupą żołnierzy wszedł ponownie do konspiracji. Od stycznia 1945 r. zaangażował się w budowę podziemia poakowskiego na Rzeszowszczyźnie. Na znanym mu z okupacji terenie zorganizował aktywnie działające struktury Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Kierował nie tylko podziemną akcją zbrojną, ale również antykomunistyczną działalnością propagandową. Od jesieni 1944 był poszukiwany przez sowiecki „Smiersz”, a od początku 1945 r. przez rzeszowskie UB. Zagrożony aresztowaniem wyjechał w październiku 1946 r. do Wrocławia, gdzie podjął pracę w firmie budowlanej i odbudowywał struktury WiN.
W dniu 12 grudnia 1947 r. wskutek zdrady został aresztowany przez funkcjonariuszy wrocławskiego UB. W trakcie okrutnego śledztwa oskarżono go o przynależność do „nielegalnych organizacji” i „próbę obalenia przemocą organów władzy zwierzchniej i zmiany demokratycznego ustroju Polski”. W dniu 10 sierpnia 1948 r. Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu skazał go na karę śmierci, utratę praw publicznych, obywatelskich i honorowych na zawsze. Wyrok wykonano przez rozstrzelanie 27 listopada 1948 r w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu. Pochowany najpierw na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu, szczątki Ludwika Marszałka w 1977 r. ekshumowano i przeniesiono do grobowca rodzinnego w Jeleniej Górze.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/580116
Biuro Lustracyjne, realizując ustawowe zobowiązania nałożone na Instytut Pamięci Narodowej, systematycznie uzupełnia spis osób pełniących funkcje publiczne oraz katalogi: „osób rozpracowywanych przez organy bezpieczeństwa PRL”, „osób zajmujących kierownicze stanowiska partyjne i państwowe PRL” oraz „funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa PRL”.
https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/179334,Biuro-Lustracyjne-uzupelnilo-katalogi.html