E-Księgarnia-
Desygnowani członkowie rządu Jana Olszewskiego (fot. AIPN Łódź, IPN Ld 453/28)
Lista Tajnych Współpracowników
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 maja 1992 r. zobowiązywała Antoniego Macierewicza do podania pełnej informacji na temat osób pełniących funkcje publiczne, które w latach 1945-1990 współpracowały z Urzędem Bezpieczeństwa i Służbą Bezpieczeństwa. W pierwszej kolejności minister był zobowiązany do ujawnienia informacji dotyczących urzędników państwowych od wojewody wzwyż, następnie sędziów, prokuratorów i adwokatów, a także radnych i członków zarządów gmin.
Minister Antoni Macierewicz przedstawił Konwentowi Seniorów Sejmu RP listę 64 nazwisk, które figurowały w kartotekach byłych służb specjalnych PRL jako współpracownicy UB lub SB. Dodatkowa lista, na której znalazły się informacje dotyczące ówczesnego Prezydenta RP Lecha Wałęsy oraz Marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego, została przesłana prezydentowi, premierowi, marszałkom Sejmu i Senatu, Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego oraz prezesowi Trybunału Konstytucyjnego.
Uchwała Sejmu z 28 maja 1992 r. została, jeszcze w dniu jej uchwalenia, zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego. Na rozprawie, która odbyła się 19 czerwca 1992 r., Trybunał orzekł niezgodność uchwały z obowiązującą ówcześnie Konstytucją. Sędziowie wskazywali m.in. że uchwała nie określała sposobu kontroli wiarygodności przekazywanych informacji, a przez to nie zapewniła ochrony praw osoby ludzkiej. Stosowanie uchwały zostało zatem zawieszone, a 20 października 1992 r. utraciła ona moc prawną.
Wykonanie uchwały Sejmu z 28 maja 1992 r. spowodowało, że prezydent Lech Wałęsa złożył 4 czerwca 1992 r. wniosek o natychmiastowe odwołanie premiera i rządu. 5 czerwca, trzy kwadranse po północy, Sejm większością głosów uchwalił wotum nieufności wobec rządu Jana Olszewskiego. Za wnioskiem głosowało 273 posłów, przeciw 119, zaś 33 wstrzymało się od głosu.
Premier Olszewski widząc, że jego misja za chwilę się zakończy, zręcznie wykorzystał posiadane możliwości i około jedenastej w nocy wygłosił przemówienie telewizyjne, w którym bronił ustawy lustracyjnej. „Uważam, że naród polski powinien mieć poczucie, że wśród tych, którzy nim rządzą, nie ma ludzi, którzy pomagali UB i SB utrzymywać Polaków w zniewoleniu. Uważam, że dawni współpracownicy komunistycznej policji politycznej mogą być zagrożeniem dla bezpieczeństwa wolnej Polski”.
Biuro Lustracyjne Instytutu Pamięci Narodowej
Dopiero w 1997 r. Sejm uchwalił ustawę o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne, lub współpracy z tymi organami (ustawa z dnia 11 kwietnia 1997 r.). Na jej podstawie utworzono Sąd Lustracyjny oraz urząd Rzecznika Interesu Publicznego. Uregulowano również zasady i tryb składania oraz oceny oświadczeń lustracyjnych. Powołany na podstawie tej ustawy sąd lustracyjny oczyścił z zarzutu współpracy m.in. Wiesława Chrzanowskiego. Niektóre z osób, których nazwiska zostały ujawnione w 1992 r., przyznały się do współpracy ze służbami komunistycznej bezpieki (Michał Boni czy Andrzej Olechowski).
W 2007 r. zadania Rzecznika Interesu Publicznego przejęło Biuro Lustracyjne Instytutu Pamięci Narodowej, które działa na podstawie ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów. Informacje dotyczące działalności tego pionu IPN znajdą Państwo w poniższym linku.
***
W 2019 r. nakładem IPN ukazała się książka pt. „Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990” autora: Tomasz Kozłowski. Niniejszy tytuł jest wynikiem syntetycznego spojrzenia na proces transformacji organów bezpieczeństwa w latach 1989-1990. Próbą zaprezentowania oceny z perspektywy trzydziestu lat, które upłynęły od opisywanych wydarzeń. Zamierzeniem autora było ustalenie i uporządkowanie podstawowych faktów, czasem ich zdemitologizowanie, zmierzenie się z wyobrażeniami na temat transformacji.
Wiele materiałów, poświęconych transformacji politycznej, jest dostępnych w portalu IPN przystanekhistoria.pl, na innych stronach Instytutu Pamięci Narodowej:
- „Wpływ komunistycznej agentury na współczesne życie społeczno-polityczne Polski”;
- Zapis konferencji naukowej Transformacja ustrojowa: geneza, mechanizmy i skutki;
- Fragment wspomnień premiera Jana Olszewskiego;
oraz na kanale przystanek historia: