Instytut Pamięci Narodowej Administracja cywilna Polskiego Państwa Podziemnego i jej funkcja w okresie powstania warszawskiego - Książki -

Administracja cywilna Polskiego Państwa Podziemnego i jej funkcja w okresie powstania warszawskiego, pod red. Jacka Czaputowicza, Warszawa 2011, 219 s. + 24 s. wkł. zdj., wydana we współpracy z Krajową Szkołą Administracji Publicznej (KSAP)

W książce zaprezentowano szerokie spojrzenie na Polskie Państwoa Podziemne w ujęciu przekrojowym. Po pierwsze, Polskie Państwoa Podziemne było tworem o charakterze formalnoprawnym. Przedstawiono więc organy polityczne, struktury i regulacje prawne, stanowiące efekt wysiłku administracyjnego i politycznego, który poprzez legalność działań i decyzji zachował ciągłość konstytucyjną II Rzeczypospolitej.

Po drugie, Polskie Państwo Podziemne było doświadczeniem nie tylko urzędników podziemnej administracji cywilnej czy członków ugrupowań militarnych, lecz także znacznej części społeczeństwa, które utożsamiało się z ideą wolnej Polski. Tworzyli je nauczyciele i uczniowie, magistranci i doktoranci, tysiące osób, które kolportowały prasę podziemną, udzielały schronienia poszukiwanym czy pomagały ukrywającym się Żydom.

Po trzecie, Polskie Państwo Podziemne odzwierciedlało hierarchię wartości wolnego państwa polskiego, stanowiąc swoist kanon moralny. Cechowały go poświęcenie i odwaga, różnice ideowe, lecz również zgoda co do kwestii podstawowych. Wychowani w II Rzeczypospolitej młodzi ludzie mieli przekonanie, że służą słusznej sprawie i że wiele od nich zależy. Mieli też nadzieję, że państwo, które w konspiracji tworzyli, po odrodzeniu stworzy struktury lepsze i sprawiedliwsze.

Po czwarte, uczestnictwo Polaków w administracji cywilnej i strukturach wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego utrudniało antynarodową politykę władz komunistycznych po wojnie. Było także inspiracją dla działalności opozycji demokratycznej lat 70., w tym drugiego obiegu wydawniczego i Towarzystwa Kursów Naukowych, a przede wszystkim dla powstania „Solidarności” i jej funkcjonowania w podziemiu w latach stanu wojennego.