E-Księgarnia-
Monitory rzeczne ORP „Horodyszcze” i ORP „Warszawa” na rzece Prypeci, 1922–1931 r. Fot. NAC
W październiku 1920 r. wydzielono z Flotylli Wiślanej Oddział Detaszowany mający za zadanie operowanie na Pinie i Prypeci. Wyposażenie Oddziału stanowiło wówczas 13 uzbrojonych łodzi motorowych. Dowódcami ODFW byli w kolejności: kpt. mar. Bohdan Jarociński, por. mar. Aleksander Mohuczy i kmdr ppor. Edward Rosenbaum. Od 1 marca 1922 r., Oddział Detaszowany Flotylli Wiślanej przemianowano na Flotyllę Pińską, a jej pierwszym dowódcą został kpt. mar. Marian Wolbek.
Flotylla Pińska
Nowoczesne jednostki pływające dotarły do Pińska dopiero w maju 1922 r.: były to przeniesione z Flotylli Wiślanej monitory OORP „Warszawa” i „Mozyrz” (późniejszy „Toruń”). Po zakończeniu wojny z bolszewikami powstały ambitne plany rozbudowy rzecznych formacji Marynarki Wojennej. Niestety, kryzys gospodarczy i ogromna inflacja przekreśliły te zamierzenia. Rezultatem była likwidacja Flotylli Wiślanej i przeniesienie części jej sprzętu do Pińska. Po likwidacji formacji wiślanej, główny nacisk organizacyjny i modernizacyjny, mimo ogromnych problemów finansowych, położono na rozwój Flotylli Pińskiej.
Prawdziwe zmiany zapoczątkowane zostały jednak dopiero po objęciu dowództwa Flotylli przez ówczesnego kmdr. ppor. Witolda Zajączkowskiego, wiosną 1927 roku. Zdecydowanymi działaniami poprawił on dyscyplinę wśród marynarzy, zmienił system szkolenia, popierał nowe rozwiązania techniczne. Podczas 12 lat dowodzenia Flotyllą przez Zajączkowskiego, Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej w Pińsku zbudowały szereg jednostek pływających, które weszły w skład miejscowej formacji. Wysoka wszechstronność personelu była gwarantem jakości i samowystarczalności warsztatów.
W 1931 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej nakreśliło główne kierunki rozwoju Flotylli Pińskiej na kolejne 7 lat. Głównymi założeniami były: poprawienie i wzmocnienie obrony przeciwlotniczej, unowocześnienie i modyfikacje okrętów, poprawienie opancerzenia i prędkości jednostek pływających.
Jeszcze pod koniec lat dwudziestych do Pińska oddelegowano sześć łodzi latających Schreck FBA ze składu Morskiego Dywizjonu Lotniczego. Na bazie tego pododdziału w 1934 roku utworzono Rzeczną Eskadrę Lotniczą, mającą pełnić role rozpoznawczą. Niestety już pod koniec 1937 roku eskadrę rozwiązano z powodu wyeksploatowania sprzętu latającego.
Głównymi zadaniami, jakie stawiano przed Flotyllą Pińską, była ochrona granicy i przepraw na rzekach podczas ewentualnej wojny ze Związkiem Sowieckim oraz wsparcie artyleryjskie własnych oddziałów na trudno dostępnych terenach Polesia. Niestety ze względu na niskie stany rzek, szybkość sowieckiego ataku i ogólna sytuację militarną, potencjał flotylli nie został wykorzystany. Zatopiono większość okrętów bojowych, a marynarze w walkach z obydwoma agresorami wzięli udział na lądzie.
Monitor rzeczny ORP „Warszawa”
Jeszcze zanim na dobre rozpoczęła się wojna z bolszewikami na wschodzie, Departament dla Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych jesienią 1919 roku prowadził prace nad rozbudową Flotylli Pińskiej, wyposażoną dotychczas w pływające jednostki zdobyczne i improwizowane. Jedną z decyzji była budowa monitorów rzecznych typu „Warszawa” w gdańskiej stoczni Danziger Werft. Umowę na budowę czterech monitorów podpisano w styczniu 1920 roku. Pierwszy z nich miał zostać oddany w maju 1920 r., a następne w miesięcznych odstępach. Budowa niestety się opóźniała m.in. z powodu sabotowania prac przez niemieckich robotników stoczniowych będących pod wpływem bolszewickiej propagandy.
Zamówionym okrętom „gdańskim” jeszcze podczas prac nadano nazwy. Były to: ORP „Warszawa” , „Pińsk”, „Mozyrz” (zmieniono później nazwę na „Toruń”) oraz „Horodyszcze”. Każdy z tych monitorów w początkowym okresie uzbrojony był w dwie armaty Schneider wz. 1913, wyprodukowane na licencji we Włoszech, oraz 5 ckm Maxim w małych wieżyczkach pancernych. W latach 1925-1928 przeprowadzono modernizację monitorów „gdańskich” zmieniając m.in. ich uzbrojenie. W rufowej wieży pancernej zamontowano haubicę kal. 100 mm, w dziobowej zaś umieszczono 2 armaty wz. 1897 kal. 75 mm. Uzbrojenie uzupełniały 4 karabiny maszynowe. Na przełomie lat 1938-1939 dokonano ponownego przezbrojenia monitorów „gdańskich”, haubicę zdemontowano, a na jej miejsce trafiła trzecia armata 75 mm.
„Warszawa” trafiła do eksploatacji w polskiej Marynarce Wojennej jako pierwsza z czterech jednostek zbudowanych w gdańskiej stoczni. Niewykończony jeszcze okręt w sierpniu 1920 r. przepłynął z Gdańska do Tczewa. Podczas tego rejsu przeprowadzono na nim próby odbiorcze, które wykazały szereg usterek. Okręt wszedł w skład I Dywizjonu Flotylli Wiślanej z bazą w Toruniu i został jego jednostką flagową. Jednak jeszcze w tym samym miesiącu ORP „Warszawa” skierowano do stoczni macierzystej w celu usunięcia usterek, które wykazano podczas pierwszego rejsu do Tczewa, a wykonawca został obciążony karą finansową za niedotrzymanie warunków umowy. Jednostka ponownie została odebrana 10 grudnia 1920 r., a bliźniacze okręty ostatecznie przejęto 13 stycznia 1921 r. W marcu 1921 r. ORP „Warszawa” rozpoczął swoją służbę czynną w składzie Flotylli Wiślanej.
Kilka miesięcy później okręt dostąpił zaszczytu pierwszej wizyty Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, który 5 czerwca na pokładzie monitora udekorował oficerów i marynarzy Flotylli krzyżami Orderu Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych za okazane męstwo podczas walk z bolszewikami. 30 kwietnia 1922 r. ORP „Warszawa” wraz z bliźniaczym ORP „Mozyrz” wyruszyły do Pińska, aby wejść w skład nowo utworzonej Flotylli Pińskiej.
Pierwsze lata służby w Pińsku upłynęły na patrolowaniu terenów przygranicznych, kursach i szkoleniach oraz ćwiczeniach na rzekach Polesia. Duży nacisk podczas zajęć kładziono na umiejętność maskowania okrętu podczas postojów. Okres zimowy przeznaczano na remonty, konserwację urządzeń i samych okrętów. ORP „Warszawa” uczestniczył w październiku 1929 r. w pierwszych doświadczalnych ćwiczeniach z amunicją chemiczną do posiadanych armat. Strzelano pociskami z kilkoma rodzajami gazów bojowych. Aby zmniejszyć zanurzenie na płytkich wodach rzek Polesia, w 1935 r. ORP „Warszawa” otrzymał specjalne, dodatkowe pływaki boczne – dzięki temu rozwiązaniu zanurzenie monitora się zmniejszyło o kilka centymetrów. W 1938 r. ORP „Warszawa” został przezbrojony po raz ostatni przed wybuchem wojny: jednostka otrzymała trzecią armatę kal. 75 mm w miejsce haubicy w wieży rufowej.
►Czytaj więcej na portalu przystanekhistoria.pl