Nawigacja

Historia z IPN

Waldemar Grabowski: Przyczyny aresztowania przywódców Polskiego Państwa Podziemnego w marcu 1945 r.

Na posiedzeniu Krajowej Rady Ministrów 23 lutego 1945 r. zapadła decyzja o opublikowaniu kolejnego numeru „Rzeczpospolitej Polskiej” (poprzedni ukazał się z datą 25 grudnia 1944 r.), zawierającego uchwałę RJN w sprawie konferencji „krymskiej” oraz rozkaz o rozwiązaniu AK.

  • Pruszków, pomnik pamięci 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego - ofiar sowieckiej zbrodni w 1945 r. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
    Pruszków, pomnik pamięci 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego - ofiar sowieckiej zbrodni w 1945 r. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)

Na tym samym posiedzeniu podjęto także, nie zakończoną, dyskusję nad reorganizację władz konspiracyjnych.

27 lutego premier Tomasz Arciszewski w depeszy do Delegata stwierdził, że KRM może ujawnić się po powstaniu Rządu Tymczasowego, ale z pozostawieniem w konspiracji zastępstwa. Sprawa ta była o tyle istotna, że już w początkach marca na naradzie kierownictwa ruchu ludowego w Warszawie podjęto decyzję o ujawnieniu stronnictwa 1 kwietnia, o czym rząd w Londynie został poinformowany w depeszy z 9 marca. Nieco wcześniej, bo 28 lutego, Kazimierz Pużak i Zygmunt Zaremba informowali Londyn o decyzji podjęcia jawnej działalności przez PPS. Również SP i SN przygotowywały się do ujawnienia.

Aresztowania i wyroki

W trakcie spotkania przedstawicieli SP i SN w Brwinowie 8 marca zostali aresztowani przez NKWD Jan Hoppe z SP i Aleksander Zwierzyński z SN. 3 marca została aresztowana sekretarka Delegatury Rządu na Kraj Wanda Modlibowska.

Uwięzieni zostali: Delegat Rządu (wicepremier) J.S. Jankowski, jego zastępcy (ministrowie): Adam Bień z SL, Antoni Pajdak z PPS i Stanisław Jasiukowicz z SN, Dowódca (rozwiązanej) AK Leopold Okulicki, przewodniczący RJN Kazimierz Pużak oraz przedstawiciele stronnictw: Aleksander Zwierzyński, Zbigniew Stypułkowski i Kazimierz Kobylański – SN, Kazimierz Bagiński i Stanisław Mierzwa – SL, Józef Chaciński i Franciszek Urbański – SP, Eugeniusz Czarnowski i Stanisław Michałowski – SD, a także pracownik Departamentu Informacji i Prasy mający być tłumaczem Józef Stemler-Dąbski.

Po obiedzie w kwaterze płk. Pimienowa zostali przewiezieni do Włoch, a następnie na Pragę (ul. Strzelecka 10/12) i 28 marca zamiast do Londynu… polecieli do Moskwy. Podczas lotu do Moskwy samolot musiał awaryjnie lądować w okolicach Iwano-Woznieńska, i do celu podróży przewieziono Polaków pociągiem.

W procesie toczącym się przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR 21 czerwca 1945 r. zapadły następujące wyroki: gen. Okulicki – 10 lat więzienia, Jankowski – 8 lat, Bień – 5 lat, Jasiukowicz – 5 lat, Pużak – 1,5 roku, Bagiński – 1 rok, Zwierzyński – 8 miesięcy, Czarnowski – 6 miesięcy, Mierzwa, Stypułkowski, Chaciński, Urbański – 4 miesiące. Uniewinnieni zostali: Michałowski, Kobylański i Stemler-Dąbski, zaś Pajdak w osobnym procesie został skazany na 5 lat więzienia.

Czytaj całość na portalu przystanekhistoria.pl

do góry