E-Księgarnia
Видання IPN укрOd 1992 roku brałem udział w pracach poszukiwawczych i ekshumacyjnych na Wołyniu na Ukrainie, organizowanych lub współorganizowanych przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Ekshumacje poprzedzone zostały żmudnymi poszukiwaniami ostatnich żyjących świadków, zbieraniem od nich relacji, wspomnień i fotografii oraz kwerendami archiwalnymi nie tylko w archiwach polskich, lecz także w archiwach obwodowych w Łucku, Równem i Żytomierzu. Tak zebrane informacje weryfikowano przy pomocy życzliwej miejscowej ludności ukraińskiej podczas wizji lokalnych – w terenie, gdzie bardzo często nie było już żadnych śladów po spalonej w 1943 roku miejscowości zamieszkanej przez Polaków. Pomimo tych wysiłków polsko-ukraińska ekipa archeologów często nie odnajdywała szczątków Polaków zamordowanych przez UPA. Przyczyny były bardzo różne: najczęściej znalezienie właściwego miejsca utrudniał brak jakiejkolwiek zabudowy pozostałej ze zniszczonej osady lub innego punktu odniesienia, przeprowadzone po wojnie melioracje, niekiedy las nasadzony w miejscu, w którym dawniej istniała wieś, budowa nowych osiedli i dróg, a także brak świadków. Miejscowa ludność ukraińska w wielu przypadkach była napływowa, pochodziła z innych części Ukrainy, Rosji czy Polski – została tam osiedlona po 1945 roku.
Pierwsze ekshumacje odbyły się w sierpniu 1992 roku w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej w pow. lubomelskim na Wołyniu. Wydobyto wówczas szczątki z dwóch masowych dołów, w których zakopano (bo trudno mówić o pochówku) nie mniej niż 323 osoby – Polaków zamordowanych przez członków OUN-UPA 30 sierpnia 1943 roku. Ich uroczysty pogrzeb z udziałem władz polskich i ukraińskich odbył się 30 sierpnia 1992 roku na dawnym parafialnym cmentarzu rzymskokatolickim w Ostrówkach.
Na przełomie lipca i sierpnia 2011 roku archeolodzy polscy i ukraińscy, wspierani przez licznych wolontariuszy z Ochotniczego Hufca Pracy, byłych mieszkańców i ich rodziny, dokonali ekshumacji szczątków nie mniej niż 317 Polaków zamordowanych przez OUN-UPA 30 sierpnia 1943 roku i zakopanych w pięciu mogiłach w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej. Uroczysty pogrzeb ponownie odbył się na cmentarzu w Ostrówkach, 30 sierpnia 2011 roku.
We wrześniu 2013 roku, w 70. rocznicę ludobójstwa Polaków na Wołyniu, odbyła się ekshumacja 81 Polaków zamordowanych przez UPA 30 sierpnia 1943 roku w Gaju (pow. kowelski na Wołyniu). 19 października 2013 roku na dawnym cmentarzu parafialnym w Sokólu odbyły się uroczystości pogrzebowe z udziałem przedstawicieli władz polskich i ukraińskich oraz duchowieństwa rzymskokatolickiego.
Kolejne prace archeologiczne polsko-ukraińskiej ekipy badawczej przeprowadzono w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej w maju i sierpniu 2015 roku. W Ostrówkach odnaleziono jedną mogiłę zbiorową kryjącą szczątki 33 osób (22 mężczyzn, 5 kobiet, 6 dzieci), w Woli Ostrowieckiej zaś mogiłę kobiety. Uroczysty pochówek odbył się 30 sierpnia 2015 roku – w 72. rocznicę mordu.
dr Leon Popek
Fotografie pochodzą m.in. z Ostrówek, Woli Ostrowieckiej i ekshumacji w Gaju, pow. kowelski. Autorem zdjęć jest Leon Popek.
-
„Trupie pole”, dół śmierci kryjący szczątki nie mniej niż 231 kobiet i dzieci przed wydobyciem (2011) -
Las pod Sokołem, płytki dół śmierci zawierający szczątki 3 osób (2011) -
„Trupie pole”, wydobycie kości odbywało się w niezwykle trudnych warunkach pogodowych ( 2011) -
„Trupie pole”, wydobyte zniszczone kości długie, głównie kobiet. Kości bardzo małych dzieci (do lat 3–5) nie zachowały się (2011) -
„Trupie pole”, archeolog Olaf Popkiewicz w czasie ekshumacji (2011) -
„Trupie pole”, przedmioty znalezione podczas ekshumacji (2011) -
„Trupie pole”, po ekshumacji został postawiony drewniany krzyż (2011) -
Wola Ostrowiecka, „szkoła”, początek ekshumacji (2011) -
Wola Ostrowiecka, „szkoła”, początek ekshumacji (2011) -
Wola Ostrowiecka, prace poszukiwawcze prowadzone przez ukraińskich i polskich archeologów (2011) -
Wola Ostrowiecka, prace poszukiwawcze prowadzone przez ukraińskich i polskich archeologów (2011) -
Wola Ostrowiecka, pracy archeologów przyglądają się miejscowi Ukraińcy (2011) -
Wola Ostrowiecka, ocalały tylko te kości, których nie dosięgły pługi orzące to kołchozowe pole przez ponad 40 lat (2011) -
Wola Ostrowiecka, szczątki co najmniej 79 mieszkańców Woli Ostrowieckiej zamordowanych przez UPA 30 sierpnia 1943 r. -
Wola Ostrowiecka, szczątki co najmniej 79 mieszkańców Woli Ostrowieckiej zamordowanych przez UPA 30 sierpnia 1943 r. -
Ostrówki, poszukiwania mogiły 7 osób na „księżym wygonie” (2015) -
Wola Ostrowiecka, szczątki młodej kobiety (2015) -
Wola Ostrowiecka, nowy, metalowy krzyż na mogile „stodoła u Strażyca”, z której w 1992 r. ekshumowano 243 mieszkańców Woli Ostrowieckiej (2015) -
Ostrówki, odnalezione szczątki 33 mieszkańców Ostrówek, w tym 6 dzieci i 5 kobiet (2015) -
Ostrówki, medalik znaleziony w dole śmierci (2015) -
Ostrówki, po ekshumowaniu szczątków 33 Polaków, w miejscu ich męczeńskiej śmierci za zgodą władz ukraińskich stanął krzyż (2015) -
Ostrówki, cmentarz, uroczystości pogrzebowe (2015) -
Ostrówki, cmentarz, składanie kwiatów przed niedokończonym pomnikiem ofiar zbrodni ludobójstwa UPA (2015) -
Gaj, „strzelnica”, w dole śmierci miejscowi Ukraińcy po 2000 r. celowo urządzili śmietnik -
Gaj, „strzelnica”, w dole śmierci miejscowi Ukraińcy po 2000 r. celowo urządzili śmietnik -
Prace ekshumacyjne w Gaju, „strzelnica” -
Gaj, ekshumowane szczątki nie mniej niż 81 osób -
Gaj, ekshumowane szczątki nie mniej niż 81 osób -
Gaj, przedmioty wydobyte podczas ekshumacji -
Cmentarz parafialny w Sokólu, pogrzeb ekshumowanych z Gaju, 20 października 2013 r. -
Cmentarz parafialny w Sokólu, pogrzeb ekshumowanych z Gaju, 20 października 2013 r.
