E-Księgarnia
Dzięki podpisanej umowie polscy historycy uzyskają dostęp do archiwów pozwalających na dokładniejsze poznanie losów Armii Andersa w Uzbekistanie, a także będą mieli szansę odnalezienia znajdujących się w tym kraju nieoznakowanych miejsc pochówku Polaków. Polska delegacja zapoznała się z pracą Narodowego Archiwum Uzbekistanu oraz obejrzała ekspozycję materiałów archiwalnych dotyczących historycznych i kulturowych związków między Uzbekistanem a Polską.
Podpisanie umowy było częścią rozpoczętych dziś w Taszkencie uroczystych obchodów 80. rocznicy formowania się Armii gen. Andersa. Przybyli na nie m.in. ambasador RP w Rzymie Anna Maria Anders, ambasador RP w Uzbekistanie Radosław Gruk, przedstawiciele IPN z prezesem – dr. Karolem Nawrockim i wicedyrektorem Oddziału IPN w Gdańsku prof. dr hab. Mirosławem Golonem oraz przedstawiciele środowisk kombatanckich i polonijnych.
Uczestnicy uroczystości złożyli wieńce przed pomnikiem wzniesionym obok Katedry Najświętszego Serca Jezusa w Taszkencie w hołdzie żołnierzom Armii gen. Andersa. Monument upamiętnia także ludność cywilną, byłych jeńców i więźniów sowieckich łagrów, zmarłych w 1942 r. w drodze do Ojczyzny. W katedrze odprawiona została następnie okolicznościowa Msza św., celebrowana przez administratora apostolskiego Uzbekistanu biskupa Jerzego Maculewicza.
O godz. 15.00 przewidziana jest inauguracja wystawy IPN „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” w Muzeum Pamięci Ofiar Represji. Projekt ma na celu upamiętnienie wysiłku zbrojnego Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa.
W ramach uroczystości zostaną także wręczone medale IPN „Republicae Memoriae Meritum”. Odznaczeniem tym IPN honoruje tych, którzy działają na rzecz trwałego upamiętniania wydarzeń i postaci z historii Narodu Polskiego w latach 1917–1990 oraz wspierają IPN w działalności edukacyjnej, naukowej i wydawniczej.
***
Podczas II wojny światowej w marcu i sierpniu 1942 r., przez Uzbekistan i Turkmenistan, z ZSRS do Iranu przedostało się ponad 115 tys. osób (w tym 78 tys. żołnierzy), czyli ok. 10% Polaków wywiezionych po 17 września 1939 r. z Kresów Wschodnich w głąb ZSRS. W mieście Yangiyoʻl w wilajecie taszkenckim, w pierwszej połowie 1942 r., stacjonowały sztab i większość jednostek armii gen. Władysława Andersa, które następnie przetransportowano do Iranu. Innym miastem, gdzie przebywali Polacy była wspomniana Samarkanda. To właśnie tutaj, opisując czasy formowania Armii Andersa, Ksawery Pruszyński napisał opowiadanie „Trębacz z Samarkandy”, które stanowi lustrzane odbicie krakowskiej legendy o Lajkoniku po tatarskiej stronie. Z powodu wycieńczenia część Polaków pozostała w Uzbekistanie, sieroty czasem przyjmowała pod swój dach miejscowa ludność, a kobiety wychodziły za mąż za Uzbeków.
Obecnie liczbę obywateli Uzbekistanu z wpisanym do paszportu polskim pochodzeniem szacuje na ok. 3 tysiące. Polonia w Uzbekistanie jest w większości rosyjskojęzyczna, ale wiele osób uczy się języka polskiego, odkrywając w ten sposób kulturę i tradycje przodków. Nieoceniony wkład na rzecz utrzymania i rozwoju polskości na tych ziemiach odgrywa Centrum Kultury Polskiej w Uzbekistanie „Świetlica Polska”, które zrzesza i integruje polonię w Uzbekistanie. Prężnie działa również Stowarzyszenie Polonia (przy Międzynarodowym Stowarzyszeniu Wspierania Współpracy Gospodarczej i Kulturalnej Uzbekistan–Polska), skupiając osoby pochodzenia polskiego oraz sympatyków kultury polskiej różnych narodowości.
***
Poniższa relacja ukazała się w Polskim Radiu 24, została przygotowana przez Witolda Banacha z Informacyjnej Agencji Radiowej.