E-Księgarnia
Obchody rozpoczęły się o godz. 11.00 od mszy św. w kościele pw. Miłosierdzia Bożego w Dębicy. Po nabożeństwie uczestnicy uroczystości przeszli na plac przy rondzie Adama Mickiewicza. Tam odbyła się ceremonia odsłonięcia i poświęcenia pomnika. Odczytany został także apel pamięci, oddano salwę honorową i złożono kwiaty.
Kolejna część uroczystości odbyła się w Domu Kultury i Kinie „Śnieżka”, gdzie odbyła się uroczysta gala, podczas której wręczone zostały honorowe wyróżnienia i podziękowania dla fundatorów, osób i instytucji wspierających budowę pomnika.
Podczas gali list prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr. Karola Nawrockiego, skierowany do uczestników wydarzenia, odczytał jego zastępca dr hab. Krzysztof Szwagrzyk.
– Dzisiejsza uroczystość znakomicie wpisuje się w ten proces przywracania pamięci o podpułkowniku „Zbroi”. Nie mam wątpliwości, że właśnie Dębica jest jednym z tych miejsc, w których ze wszech miar zasłużył on na godne upamiętnienie.
Bo przecież zanim stanął na czele Okręgu Wrocław „WiN”, w czasie II wojny światowej dał się poznać jako sprawny organizator wojskowych struktur podziemnych w powiecie dębickim. Tu w roku 1944 był komendantem Obwodu AK. Po wojnie zaś aktywnie współorganizował struktury poakowskie na Rzeszowszczyźnie i w tym czasie nadal często przyjeżdżał do Dębicy. Świetnie ją znał jeszcze z młodych lat, kiedy tu właśnie jako uczeń chodził do gimnazjum. Dodajmy, że niedaleko stąd, w Brzezinach, przyszedł na świat.
Oddajemy dziś zasłużony hołd synowi tej ziemi
– napisał prezes IPN.
Dr hab. Krzysztof Szwagrzyk pytany o to, kiedy zostaną odnalezieni płk Łukasz Ciepliński, płk Adam Lazarowicz i inni zamordowani członkowie IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” zaznaczył:
– Niezmiennie powtarzam od lat, ten proces poszukiwań trwa i trwać będzie, mogę powiedzieć, że zdaniem Instytutu Pamięci Narodowej wszyscy oni zostali po zamordowaniu 1 marca 1951 r. przewiezieni na powązkowską „Łączkę”. W latach 2012–2017 wszystkie szczątki zostały podjęte, nawet te najmniejsze.
Trwa długotrwały proces identyfikacji odnalezionych szczątków, to jedynie kwestia czasu, gdy nastąpi taki dzień, kiedy będziemy mogli ich pochować z honorami państwowymi i wojskowymi tak, jak swoją postawą i życiem na taką polską uroczystość państwową sobie zasłużyli.
W obchodach w Dębicy wziął udział syn ppłk. Ludwika Marszałka – Krzysztof Marszałek, rodziny ppłk. Adama Lazarowicza oraz innych Żołnierzy Niezłomnych z ziemi dębickiej, marszałek województwa podkarpackiego Władysław Ortyl, posłowie, europarlamentarzyści, władze samorządowe i wielu mieszkańców miasta. Obecni byli także przedstawiciele IPN z Rzeszowa, Wrocławia i Krakowa: dr hab. Dariusz Iwaneczko, dyrektor oddziału IPN w Rzeszowie, dr hab. Kamil Dworaczek, dyrektor IPN we Wrocławiu i dr hab. Tomasz Balbus oraz Cecylia Radoń, zastępca dyrektora IPN w Krakowie.
Podczas obchodów można było nabyć książkę autorstwa dr. hab. Tomasza Balbusa: Podpułkownik Ludwik Marszałek „Zbroja” oraz liczne publikacje Instytutu Pamięci Narodowej, które były prezentowane na stoisku Wydawnictwa IPN.
Na zakończenie wyświetlony został film „Kryptonim Klasztor – Dopaść Pileckiego” w reż. Tadeusza Płużańskiego.
* * *
Ludwik Marszałek był jednym z głównych organizatorów struktur Zrzeszania „Wolność i Niezawisłość” na Rzeszowszczyźnie. W październiku 1946 r. zagrożony dekonspiracją przeniósł się na Dolny Śląsk. Zamieszkał we Wrocławiu, obejmując funkcję kierownika Okręgu Wrocławskiego „WiN”. 12 grudnia 1947 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa i poddany brutalnemu śledztwu.
W procesie działaczy Zarządu Okręgu Wrocław „WiN” – Władysława Ciska, por. Jana Klamuta, Stanisława Dydo – został 10 sierpnia 1948 r. skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu na karę śmierci. Rozstrzelany w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu 27 listopada 1948 r. Jego ciało pogrzebano w bezimiennej mogile na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu, skąd w 1977 r. zostało ekshumowane i złożone w grobowcu rodzinnym w Cieplicach obok zmarłej w 1976 r. żony. W 2020 roku Ludwik Marszałek został pośmiertnie awansowany do stopnia podpułkownika.
Pomnik podpułkownika Ludwika Marszałka oraz Żołnierzy Niezłomnych z ziemi dębickiej powstał w hołdzie dla żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Dębica, którzy po 1944 r. kontynuowali walkę o wolną Polskę w strukturach Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Monument składa się z kilku elementów. W centralnej części umieszczona została figura ppłk. Ludwika Marszałka ps. Zbroja, ostatniego komendanta dębickiej Armii Krajowej. Na głównej kolumnie umieszczono odlew orła nawiązujący do godła Rzeczypospolitej Polskiej oraz krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Z kolei na granitowych postumentach znajdują się tablice upamiętniające członków Zrzeszenia „WiN” z ziemi dębickiej, w tym nazwiska zamordowanych w więzieniach we Wrocławiu, Warszawie, Rzeszowie, Krakowie i Wronkach.
Autorem koncepcji upamiętnienia jest artysta – rzeźbiarz Józef Opala, absolwent Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, laureat wielu nagród i wyróżnień na wystawach ogólnopolskich, autor licznych prac, w tym wielu pomników na terenie całej Polski.
Upamiętnienie powstało jako inicjatywa społeczna realizowana przez Fundację Non Notus oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej w Dębicy. Pomnik został sfinansowany z indywidualnych wpłat darczyńców, sponsorów oraz ze środków pochodzących z dotacji pozyskanych przez Fundację Non Notus.